71
VII Bob
INTERPOL XALQARO MUNOSABATLAR SUBYEKTI
SIFATIDA. INTERPOLNING SHAKLLANISH VA
RIVOJLANISH TARIXI
1. Interpol xalqaro munosabatlar subyekti sifatida. Interpol paydo
bo‘lishi va rivojlanishi tarixi. 2. Interpol tizimi, tuzilishi va tarkibi. 3.
Interpol faoliyatining asosiy yo‘nalishlari 4. Interpolning O‘zbekiston
Respublikasi uchun ahamiyati.
1. Interpol xalqaro munosabatlar subyekti sifatida. Interpol
paydo bo‘lishi va rivojlanishi tarixi.
Jinoyatchilik va unga qarshi kurash muammolari qadimiy tarixga
ega bo‘lib tarixning barcha davrlarida jamiyki davlatlar kun tartibida
bo‘lib kelgan, biroq aynan XIX-XX asrlarda jinoyatchilikning eng xavfli
turlariga qarshi kurashishda davlatlararo o‘zaro yordam ko‘rsatish
zarurati tug‘ildi va bu quyidagi bir qator omillar bilan izohlanadi:
davlatlararo
aloqalarning
rivojlanishi,
chegaraviy
jarayonlarning
soddalashuvi, turizmning rivojlanishi jinoyatchilarning bir davlatdan
boshqa davlat hududiga o‘tish imkoniyatining oshishiga, uyushgan
jinoyatchilikning o‘sishiga olib keldi, kontrabanda, giyohvandlik
vositalari noqonuniy savdosi, terrorizm, “odam savdosi”, qalbaki pullarni
tayyorlash kabi jinoyatlar ko‘plab davlatlarning diqqat markazidan o‘rin
oldi va bu jinoyatlar o‘z xususiyati hamda jamiyat va ayrim shaxslarga
keltirgan zarari hajmiga ko‘ra yagona, umum e’tirof etilgan va
davlatlararo muvofiqlashtirilgan kurashni, taktik, texnik choralar
qo‘llashni taqozo etdi, yashiringan jinoyatchilarni qidirib topish va
ushlashni qat‘iy protsessual unifikatsiya qilish, jinoyatchilarni ushlab
berish (ekstraditsiya) tartibini muvofiqlashtirish zaruratini yuzaga
keltirdi.
Uzviy hamkorlik qilish zarurati kriminal politsiyaning milliy
xizmati vakillarini turli darajada rasmiy va norasmiy shakllarda aloqa
qilish ehtiyojini tug‘dirdi. Kriminologlar va kriminalistlar tomonidan
nazariyada jinoyatchilikka qarshi kurash sohasida kuchlarni birlashtirish
zaruratini anglab etilishi qator xalqaro forumlarni o‘tkazilishiga olib keldi
va bular Interpolning yaratilishidan oldin o‘tkazilgan, xususan:
72
- 1889-yilda Bryusselda (F. fon List tashabbusi bilan) jinoyat huquqi
xalqaro uyushmasining ta’sis majlisi o‘tkazildi va unda jinoyatchilik
sabablari va unga qarshi kurashning ilmiy tadqiq etilishidan tashqari qator
davlatlar politsiyalarini doimiy amal qiluvchi, tashkiliy rasmiylashtirilgan
dastlab milliy, so‘ng xalqaro miqyosda hamkorligi tartibida amalga
oshiruvchi aksiya o‘tkazish taklifi
ilgari surildi;
- 1905-yilda Gamburgda bo‘lib o‘tgan xalqaro kriminalistlar
uuushmasining o‘ninchi xalqaro assambleyasida barcha davlatlarda
politsiya tuzilmalari tarkibida xalqaro jinoyatchilikka qarshi kurash
markaziy byurolarini tuzish, alohida jinoyat turlariga qarshi kurash
bo‘yicha xalqaro politsiya markazlari tuzish taklifi
bildirilgan;
- 1910-yilda Buenos-Ayresdan (Argentina) xalqaro kriminalistlar
uyushmasining butunjahon politsiya uyushmasini tuzish taklifi kelib
tushgan;
- 1912-yilda Myunxen va Drezdenda ichki german politsiya
konferensiyasida nemis kriminalistlari, shuningdek kriminal politsiya
xizmatlarining xalqaro hamkorligi masalalari muhokama etildi.
42
- 1914-yilda Monakoda jinoyat politsiyasining I Xalqaro kongressi
bo‘lib o‘tdi. 14 mamlakatning yuristlari va politsiya xizmatchilari, shu
jumladan, Rossiya imperiyasining Ichki ishlar vazirligi vakillari
tomonidan turli mamlakatlar politsiya organlarining jinoyatchilikka
qarshi kurash bo‘yicha faoliyatini muvofiqlashtirish, xalqaro kriminal
ma‘lumotni hisobga olish bo‘limini ta’sis etish va jinoyatchilarni ushlab
berish (ekstraditsiya) jarayonlarini unifikatsiya qilish imkoniyati
muhokama etildi. Birinchi jahon urushi o‘zaro kelishilgan choralarni
amalga oshirishni to‘xtatib qo‘ydi. 1923-yilda ikkinchi jinoyat
politsiyasining II Xalqaro kongressi bo‘lib o‘tib, uning natijasi o‘laroq
xuddi shu yilning 7-sentabrida doimiy faoliyat yurituvchi tashkilot –
jinoyat politsiyasi Xalqaro komissiyasi (The International Criminal Police
Commission, ICPC, 1923) ta’sis etildi.
- 1950-yillarning o‘rtalarida uning faoliyati huquqiy asoslari va
tashkil etilishini takomillashtirish zarurati tug‘ildi: 1956-yilda jinoyat
politsiyasi Xalqaro komissiyasining 25-sessiyasida bir ovoz bilan ustav
qabul qilindi va unda komissiya jinoyat politsiyasi Xalqaro tashkiloti
(Interpol) deb nomlandi.
42
Войцеховский А. История создания Интерпола. // Ж. Бизнес-информ. – 1998. – №10. – С.28.
73
Tashkilot nomi ingliz tilida The International Criminal Police
Organization – INTERPOL (qisqartma nomi
inglizcha
Do'stlaringiz bilan baham: 
