Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar

 
Xalqaro jinoyatlar deb,  xalqaro 
huquq normalari va tamoyillari      
bilan  tartibga solinadigan,  xalqaro 
xarakterga ega ijtimoiy xavfi katta 
bo‘lgan inson, jamiyat, davlat va 
xalqarohamjamiyatning  huquq va 
erkinliklarigadaxl soluvchi 
jinoyatlar hisoblanadi. 

---

38 
 
soluvchi  jinoyatlar  bilan  cheklanib,  ular  qatoriga  quyidagilar  kiradi: 
genotsid (ommaviy qirg‘in) jinoyati; bashariyatga qarshi jinoyat; harbiy 
jinoyatlar;  tajovuzkorlik  jinoyati.  Mazkur  jinoyatlar  uchun  javobgarlik 
va jazo choralari bevosita xalqaro-huquqiy hujjatlar bilan belgilanadi. 
 
 
1948-yil 9-dekabrdagi “Genotsid jinoyatlarini oldini olish va buning 
uchun jazolash to‘g‘risida”gi Konvensiyada genotsid deganda  muayyan 
milliy, etnik, irqiy yoki diniy guruhni butunlay yoki qisman yo‘q qilish 
maqsadida  amalga  oshirilgan  harakatlar  tushuniladi.  Genotsid  to‘rt 
shaklda amalga oshiriladi: 
 a) jismoniy genotsid, ya’ni irqiy, milliy, etnik yoki diniy belgilariga 
ko‘ra aholining butun bir guruhlarini jismonan yo‘q qilish; 
b)  ijtimoiy-iqtisodiy  genotsid,  ya’ni  bunday  guruhlarga  ularni 
butunlay  yoki  qisman  yo‘q  qilishga  qaratilgan  yashash  sharoitlarini 
qasddan yaratish; 
v)  biologik  genotsid,  ya’nibunday  guruhlar  o‘rtasida  bola  tug‘ilishi 
oldini olish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish; 
 g)  milliy-madaniy  genotsid,  ya’nibunday  guruhlarning  madaniy  va 
ma’naviy qadriyatlarini yo‘q qilish. 
Mazkur  jinoyatlar  uchun  javobgarlik  va  ularni  sodir  etilishi  uchun 

---

39 
 
jazo  choralari  xalqaro  bitimlarga  asoslanib  milliy  jinoyat  qonunchiligi 
bilan  belgilanadi.  Bu  bitimlar  ularda  ishtirok  etuvchi  davlatlarni 
“ularning  qonunchiligiga  ko‘ra  xalqaro  bitimlarda  jinoyat  deb  tan 
olingan  xatti-harakatlarni”  jinoyat  deb  e’tirof  qilish  uchun  zarur 
choralarni  ko‘rishlikka  majbur  etadi.    Shuning  uchun  bunday  toifadagi 
jinoyatlar  hatto  “konvension  jinoyatlar”  deb  nomlanadi
17
.  Jinoyat  sud 
ishlarini  yuritish  faqat  milliy  huquqni  muhoqaza  qilish  organlari  va 
sudlar vakolatiga kiradi. 
A.Volevodzning  fikriga  ko‘ra,  quyidagilar  xalqaro  xususiyatga  ega 
jinoyatlar turkumiga kiradi: 
– 
xalqaro  munosabatlar  barqarorligi  va  jamoat  xavfsizligiga  qarshi 
xatti-harakatlar  (turli  ko‘rinishdagi  terrorizm,  garovga  olish,  kemalar 
qatnovi xavfsizligi va havo transporti 
xavfsizligiga  qarshi  jinoyatlar,  yadro 
materiallarining noqonuniy aylanishi, 
ekologik  jinoyatlar  –  ekotsid  va 
biotsid;  o‘qotar  qurollar  va  o‘q-
dorilarning noqonuniy aylanishi); 
– 
davlatlar  iqtisodiy,  ijtimoiy  va 
madaniy 
rivojlanishiga 
ziyon 
etkazadigan  xatti-harakatlar  (qalbaki 
pul  chiqarish,  jinoiy  daromadlarni 
legallashtirish,  korrupsiya,  tarixiy, 
ilmiy,  badiiy  va  madaniy  qadriyatga 
ega  predmetlar  va  hujjatlarga  jinoiy 
tajovuz  qilish,  behayolik  va  bolalar 
orasida  behayolikni  targ‘ib  qiluvchi 
mahsulotlarning 
noqonuniy 
aylanishi); 
– 
aholi  salomatligiga  qarshi  jinoyatlar 
(giyohvand 
vositalar 
va 
psixotrop 
moddalarning noqonuniy aylanishi); 
– 
insonning 
shaxsiy 
huquqlariga 
jinoiy tajovuz qilish (qullik va qul savdosi, 
qullik maqsadida bo‘lmagan odam savdosi, 
jinsiy  ekspluatatsiya,  g‘ayriinsoniy  yoki  inson  qadr-qimmatini 
                     
16
 Лукашук И.И., Наумов А.В.  Халқаро жиноят  ҳуқуқи. - М., 1999. – 112 б; Лукашук И.И. Халқаро 
ҳуқуқ. Махсус қисм: Дарслик. – 2-нашр, қайта ишланган ва тўлдир. - М.: БЕК нашриёти, 2001. – 340 б.