«xalqaro audit» fanining predmeti, ob’ekti va metodi

Ajratib bo’lmaydigan tavakkalchilik balansning yoxud operatsiyalar kategoriyasini moddiy xarakterga ega bo’lishi mumkin bo’lgan buzib ko’rsatishga moyilligidadir. Ajratib bo’lmaydigan tavakkalchilikni baholash auditor tomonidan
mijoz faoliyatining xususiyatlarini bilishi, uning tashkiliy tuzilishi hamda ushbu tavakkalchilik korxonani boshqarishning ta’riflarida asoslanadi. Auditning umumiy rejasini tuzish vaqtida auditor balansning moddalari hamda moliyaviy hisobotning ko’rsatkichlariga nisbatan mavjud bo’lgan ajratilmas tavakkalchilikni o’zining professional xususiyatlaridan foydalanib baholashi lozim. Ajratib bo’lmaydigan tavakkalchilikni baholash vaqtida auditor oldingi yillarning ma’lumotlaridan foydalanishi mumkin, bunda u mazkur tavakkalchilikning baholari tekshirilayotgan yil uchun ham haqqoniyligiga ishonch hosil qilishi lozim.
Ajratib bo’lmaydigan tavakkalchilikka quyidagi omillar ta’sir ko’rsatishi mumkin:

• 
  murakkab hisoblashlarning oddiylariga qaraganda buzib ko’rsatilish ehtimoli ko’proq;
  
• 
  smetadagi taxminlardan kelib chiqadigan summalardan iborat bo’lgan schetlar nisbatan o’rnashgan haqiqatdagi ma’lumotlardan kattaroq bo’lgan darajasini tashkil qiladi;
  
• 
  texnologik yutuqlar har qanday aniq mahsulotni eskirganga chiqarishi hamda zahiralarni sezilarli darajada o’sib borishining sababi bqshlishi mumkin;
  
• 
  inqirozga uchragan, biznesda muvaffaqiyatsizlikka duch kelgan hamda etarli darajada aylanma kapitaliga ega bo’lmagan kompaniyaning rahbariyati moliyaviy hisobotni buzib ko’rsatilishiga yo’l qo’yadi.
  

Nazorat tavakkalchilik – bu xo’jalik yurituvchi sub’ektda mavjud bo’lgan hamda doimiy ravishda qo’llaniladigan buxgalteriya hisobotining tizimlari hamda ichki nazorat tizimlari alohida yoki birgalikda olinganida muhim bo’lgan buzib ko’rsatishlarni o’z vaqtida aniqlash hamda to’g’rilashni amalga oshirmasligi va bunday buzilishlar paydo bo’lishiga to’sqinlik qilishining ehtimolidir.
Nazorat tavakkalchilik buxgalteriya hisobi tizimining hamda xo’jalik yurituvchi sub’ektning ichki nazorat tizimining ishonchliligi darajasini ta’riflaydi. Auditor o’zining professional xususiyatlaridan foydalanib, audit jarayonida xo’jalik yurituvchi sub’ektning nazorat tizimining nazorat muhitini hamda nazoratni alohida vositalarini baholashi lozim.
Nazorat vositalari tavakkalchiligini baholash maqsadida auditor nazorat vositalarini testdan o’tkazishi lozim.
Nazorat vositalarini testdan o’tkazish quyidagilardan iborat bo’ladi:

• 
  moliya-xo’jalik operatsiyalari o’tkazilishini aks ettiradigan hujjatlarni tekshirish hamda shu munosabat bilan nazorat vositalari to’g’ri xizmat ko’rsatganligi bo’yicha audit dalillarini olish;
  
• 
  nazorat vositalari xizmat ko’rsatishining audit dalillarini olish maqsadida buning bevosita hujjatli isbotlarini olish mumkin bo’lmagan holda so’rab chiqish hamda operatsiyalar rasmiylashtirilishi ustidan kuzatuv olib borilishi;
  
• 
  boshqa auditning natijalaridan nazorat vositalarini ishlash qobiliyati haqida ma’lumotlar olish maqsadida foydalanish;
  
• 
  nazorat tavakkalchilikni baholash vaqtida auditor oldingi yillarning ma’lumotlaridan foydalanishi mumkin bo’lgan. Biroq bunda u oldingi yilda tegishli nazorat tavakkalchilikni baholashlari, tekshirilayotgan yil uchun ham haqqoniy ekanligiga ishonishi kerak;
  
• 
  nazorat tavakkalchilikni baholashning natijalarini auditor auditning umumiy rejasida aks ettirishi lozim.