Xabar sistemaları ha’m olardın’ basqarıwdag’ı a’himiyeti Reje: Xabar sistemaları haqqında tu’sinik. Xabar sistemaları du’zilisi

-kiritiw;
-islew beriw;
-shigariwshi;
-keri baylanıs.

Xabar sistemanın’ maqseti- qa’legegen professional jumis penen baylanısli bolgan professional xabardi islep shigari. Xabar sistemalari ha’r qanday tarawdag’i waziypalarin sheshiw processinde kerek bolatug’in mag’liwmatti toplaw, sazlaw, islew beriw, shigarib beriwdi ta’miyinleydi.

Xabar sisteması- qoyilgan maqsetlerge erisiw jolinda mag’liwmatti toplaw, sazlaw, islew beriw ha’m shigariwda paydalanatugin qurallar, usillar ha’m isshilerdin’ o’z ara baylanısli jiyindi.
2. Xabar sistemalari du’zilisi.
Ekonomikaliq xabar du’zilisi teoriyaliq ta’repten ekige bo’linedi:
1. fizikaliq du’zilisi;
2. logikaliq du’zilisi.
Fizikaliq du’zilisi ekonomikaliq mag’liwmatti ha’r tu’rli tasiwshilarinda jaylasiwin an’latiladi.
Logikaliq du’zilsi bolsa xabar bo’lekleri ortasındagi o’z ara qatnaslarin an’latadi.
Fizik du’zilisin uyreniw ushi informatika tarawinda tiyisli bolgan arnawli pa’nler u’yreniw talap etiledi. Sonın’ ushında biz logikaliq du’zilisin u’yreniw menen shegaralanamiz.
Logikaliq du’zilisine qaray xabar to’mendegi bo’leklerden quralgan:
1.Xabar sisteması
2.Xabar ag’imi
3.Xabar massivi
4.Ko’rsetkish
5.Rekvizit.
Ekonomikaliq mag’liwmatlardin en’ kishi bo’legi rekvizit esaplanip, ol eki bo’limge bolinedi:
1.Rekvizit belgi
2.Rekvizit tiykar.
Rekvizit belgi mag’liwmatlardin’ sipat ta’repin xarakterleydi, so’z ja’rdeminde an’latilip ha’m logikaliq a’mellerdi orinlaydi. Misali: tovar ati, operaciya tu’ri.
Rekvizit tiykar mag’liwmatlardin’ mug’dar ta’repten xarakterleydi, cifra ja’rdeminde an’latilip ha’m arifmetik a’mellerdi orinlaydi. Misali:10,25,100...
Rekvizit birliklerde mag’liwmatlardin’ joqari bo’legi – ko’rsetkishti quraydi. Misalga tiyisli bolg’an birdey ko’setkishler xabar massivin payda qiladi. Xabar mossivleri xabar ag’imin, ag’im bolsa xabar sistemasım payda qiladi.
Hazirgi kunge shekem xabar tuqimlaniwinin jalgiz sisteması jaratilgan emes. Ulıwma alganda ekonomikaliq xabar to’mendegi belgisine qarap bo’linedi:
1.Basqariw funkciyasina qarap:
a) rejelestiriw
b) esabat aliw
c) qadagalaw
d) ekonomikaliq tan’law.
2.Jumis ko’rsetiw tarawina qarap:
a) awil xojalig’i
b) sanaat
c) sawda
d)transport
g) baylanıs ha’ basqa tarawlarga bo’linedi.
3.Turginliq da’rejesine qarap:
a) turaqli
b) sha’rtli turaqli
d) o’zgeriwshen’ mag’liwmatlarga bo’linedi.
4.Obyektivke baylanısina qaray:
a) ishki;sırtqı xabar
b) kiriwshi ha’m shigiwshi mag’liwmatlarga bo’linedi.
5.Toliqliq da’rejesine qaray:
a) jeterli
b) toliq bolmagan
c) artiqsha mag’liwmatlarga bo’linedi.
6.An’latiliw usilina qaray:
a) ha’rip-cifrali
b) kesteli
c) sxemali
d) signalli xabarlarga bo’linedi.