|
2002 yilda mamlakatning tashqi savdo aylanmasida ham ijobiy siljishlar bo’ldi. Buni quyidagi jadval ma’lumotlari asosida ko’rib chiqamiz.
Tashqi savdo aylanmasining tarkibi
(Foiziarda hisoblangan).
|
Tashqi savdo
aylanmasi
|
Eksport
|
Import
|
0‘zbekiston Respublikasi
|
100
|
52,4
|
47,6
|
Qoraqalpogiston Respublikasi
|
100
|
602
|
39,8
|
Andijon
|
100
|
37,4
|
62,6
|
Buxoro
|
100
|
67,9
|
32.1
|
Jizzax
|
100
|
49,0
|
51,0
|
Qashqadaryo
|
100
|
77,8
|
222
|
Navoiy
|
100
|
52,5
|
47,5
|
Namangan
|
100
|
ГбЗ^
|
34,6
|
Samarqand
|
100
|
51,6
|
48,4
|
Surxondaryo
|
100
|
92,6
|
7,4
|
Sirdaryo
|
100
|
72,2
|
27,8
|
Toshkent vil
|
100
|
54,4
|
45.6
|
Farg‘ona
|
100
|
48,9
|
51,1
|
Xorazm
|
100
|
52,3
|
47,7
|
Toshkent sh.
|
100
|
34,5
|
65.5
|
Manba: 0‘z.R. Makroiqtisod Vazirligi ma’lurnotlaridan foydalanildi.
Ma’lumotlammg ko'rsatishicha Respublika miqyosida tashqi savdo aylanmasi 100% bo'lganda 52,4%i eksport operasiyalariga to‘g‘ri kelmoqda. Import opratsiyaloari esa 47,6%iga to‘g‘ri kelmoqda. Eksport operasiyalari yuqori bo‘lgan viloyatlar QQR, Buxoro, Qashqadaryo, Navoiy, Namangan, Samarqand, Surxondaryo, Sirdaryo, Toshkent, Xorazm viloyatlariga to‘g‘ri kelmoqda. Shuningdek, qolgan viloyatlaming eksport salohiyati importdan orqada qolmoqda. Ammo shuni ta’kidlash joizki, Masalan Andijon viloyatida import asosan yarim tayyor sanoat mahsulotlari yoki avtomobil qismlariga to‘g‘ri kelmoqda. Shuningdek, Toshkent shahridagi import mahsulotlari asosan oziq-ovqat mahsulotlari, mashina va asbob-uskunalar, qimyo mahsulotlariga to‘g‘ri kelmoqda. Buni quyidagi jadval ma’ulotlumotlari orqali ko'rishimiz mumkin.
jadval
Tashqi savdo aylanmasida tovarlar tarkibi
(Umumiy hajmiga nisbatan foiz hisobida)
|
2001 y.
|
2002 y.
|
Eksport tarkibi
|
100
|
100
|
Paxta tolasi
|
22,0
|
22,4
|
Qimyo mahsulotlari, plastmassa va undan yasalgan buyumlar
|
2,7
|
3,0
|
Rangli va qora metallar
|
7,0
|
6,4
|
Mashina va asbob uskunalar
|
3,9
|
3,9
|
Oziq-ovqat mahsulotlari
|
3,9
|
3,5
|
Elektr energiya manbalari
|
102
|
8,1
|
Xizmatlar
|
14,6
|
15,9
|
Eksport mahsulotlarining tarkibida paxta tolasini eksport qiiish yuqori salmoqqa ega bo‘lmoqda. Elektr energiya manbalarini eksport qiiish 2001 yildan 2002 yilga nisbatan pasayganligini kuzatishimiz rnumkin. Umuman ekspoitga mahsulotlar chiqarishda horn ashyo mahsulotlaridan ko‘ra tayyor mahsulot chiqarish ko‘Iamini kengayayotganligini kuzatishimiz mumkin. Bu hozirgi eksport siyosatining bosh maqsadlaridan biri hisoblanadi. Bizga ma’lumki, mamlakat tashqi savdo aylanmasida eksportning yuqori bo'lishi to'lov balansini shakllantirilishiga va valyuta tushumlarini mamlakatga kirishini chiqishdan ko‘ra ko‘payishiga olib keladi. Bunday holat, milliy valyutaga xorijdagi talabning oitkhiga va milliy valyutani konverstsiyasini ta’minlashning muhim shart sharaitlarini shakllantimdi. Demak keyingi yillardagi amaldagi valyuta siyosati ma’lum darajada iqtisodiy asosga ega bo‘lib so‘mning konvertatsiyasi yo'lidagi islohotlar uchun tashqi savdo aylanmasi yetarli shart sharoitlar yaratmoqda.
Tashqi savdoning jo‘g‘rofiy tuzilmasida ham keskin o'zgarishlar sodir bo'lmoqda va uni kengayib borishi alomatlari kuzatilmoqda. Holbuki, 1991 yilda u amalda faqat MDH mamlakatlari tomonidan yo'naltirilgan bo‘lsa, 2002 yil yakuniy natijalariga qaraganda Respublika tashqi savdosida uzoq horijiy mamlakatlaming ulushi 63 %ni, tovarlar va xizmatlar eksportida esa 64,l%ni tashkil etdi.
0‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy siyosatining ustivorli yo'nalishlari sifatida AQSh va Yevropa Ittifoqi mamlakatlari bilan ko‘p tomonlama hamkorlik aloqalarini yanada rivojlantirish va chuqurlashtirish bo'yicha aniq vazifalar belgilab olingan. 2002 yildagi eksport operatsiyalariga e’tibomi qaratadigan bo‘lsak, asosan Yevropa ittifoqi mamlakatlari, AQSh, Koreya davlatlariga eksport yuqori salmoqni tashkil qilmoqda. Yuqorida sanalgan davlatlarga yuqori sifat ko'rsatkichiga ega bo'lgan mahsulotlami sotish yo‘lga qo‘yilgan. Shuni ta’kidlash joizki, hozirgi sharoitda asosiy importning sezilarli qismi investitsion tovarlarga to‘g‘ri kelmoqda. Bu holat mamlakatga xorijiy investitsiyalami kirib kelishini ko'payishi bilan belgilanadi. Masalan, Janubiy Koreya mamlakati bilan 2002 yilgi tashqi savdo aylanmasidagi eksport 3,1 foiz boigan bo'Isa, import 15,1 %ga teng bo‘lgan. Import asosan investitsion tovarlar mamlakatga olib kirish hisobiga yuqori miqdomi tashkil qilgan.
Raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarishni yo'lga qo‘yish korxonalaming samarali ishlashi va beqiyos rivojlanishining zaruriy sharti bo'lib qolmoqda. Barcha turdagi yangi tovarlar sanoat tarmoqlari, xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi qo'shma korxonalar, xususiy korxonalar, kichik biznes korxonalari tomonidan o'zlashtirilib borilmoqda. Turli faoliyat sohalari bo'yicha yangi korxonalaming tashkil etilishi, ya’ni sanoat tarmoqlari, xususan, avtomobilsozlikning rivojlantirilishi pirovard natijada 0‘zbekiston tovar oboroti tarkibida, uning eksporti va importida o‘z ifodasini topmoqda. Xususan, «0‘zDEUavto», «SAMKUChavto» qo‘shma korxonalarida ishlab chiqarilgan avtomobillar MDH mamlakatlari bozorlarida o‘z xaridorlariga ega bo‘lib ular xarid narxining nisbatan pastligi, mustaxkamligi va sifat ko‘rsatkichlarining yuqoriligi bilan ajralib turadi. Biroq, 0‘zbekiston ishlab chiqarilayotgan avtomobillar va avtobuslar eksportini uzoq xorijiy mamlakatlarga tug‘ri keladigan hissasi hozircha unchalik katta miqdomi tashkil etmaydi.
Ayrim uzoq xorijiy mamlakatlar bilan tashqi savdo aylanmasi tarkibi
(yakunga nisbatan foiz hisobida)
Mamlakatlarning nomi
|
Eksport
|
Import
|
2001 y.
|
2002 у.
|
2001 у.
|
2002 у
|
Uzoq xorijiy mamlakatlar bo'yicha
iami, shu jumladan
|
100
|
100
|
100
|
100
|
Avstriya
|
0,9
|
1,4
|
1,4
|
0,7
|
Afg'oniston
|
03
|
2,8
|
0
|
0
|
Belgiya
|
гу
|
3,3
|
1,6
|
1,4
|
Bolaariva
|
од
|
0
|
ОД
|
0,4
|
Buyuk Britaniya
|
9,6
|
10,6
|
4,1
|
4,3
|
Germaniya
|
1,9
|
1,9
|
12,4
|
12.3
|
Hindston
|
0,8
|
1Д
|
0,8
|
0,9
|
Isroil
|
0,4
|
0,5
|
1,4
|
2,5
|
Eron
|
3,9
|
8,0
|
2,4
|
1,9
|
Irlandiya
|
0
|
0
|
0,1
|
0
|
Italiya
|
2,1
|
2Д
|
2,0
|
4,4
|
Xitcy
|
0,7
|
0,8
|
4,7
|
6,6
|
Koreya
|
6,4
|
3,1
|
17,7
|
15,1
|
Latviya
|
2,9
|
3,6
|
1,9
|
и
|
Litva
|
0 У
|
0,1
|
1,4
|
0,8
|
Lixtenshteyn
|
0,4
|
0,4
|
0
|
0
|
Niderlandiya
|
3,6
|
2,1
|
1,8
|
1,4
|
BAA
|
1У
|
1Д
|
1Д
|
1,4
|
Pokiston
|
0,1
|
0,1
|
0,1
|
ОД
|
Polsha
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
