Дробозина Л.А. Финансы: Учебник. - М.: ЮНИТИ, 2003.
Абдуллаева Ш. Пул, кредит ва банклар. Т.: Молия, 2003. Остоиақулов М. Бюджет ҳисоби ва бюджет ижросшшнг назорати.
-Т.: «Молия», 2005 йнл 338 б. Web saytlar www.mf.uz - O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi sayti;
www.budeetrf.rn — Rossiya Federatsiyasi byudjet tizimi;
www.google.ru - Rossiya Federatsiyasi qidiruv sayti;
www.fmansv.ru - «Финансы» jurnalining sayti;
www.glossarv.ru — Iqtisodiy terminlar.
XII BOB XALQARO IQTISODIY MUNOSABATLARNI RIVOJLANISHIDA
MOLIYANING ROLI Xalqaro integratsion jarayonlarga moliyaning ta’siri
Xalqara iqtisodiy munosabatlar sohasida shakllanadigan moliya mexanizmi xalqaro iqtisodiy munosabatlar sohasidagi davlat siyosatini amalga oshirishning muhim quroli hisoblanadi. Xalqaro munosabatlarda ishtirok etishi bilan moliya unda ishtirok etuvchi subyektlar iqtisodiy manfaatlariga ta’sir etadi va xalqaro iqtisodiy integratsiyani rivojlanishini rag'batlantirish imkoniyatlariga ega bo'ladi. Xalqaro aloqalaming rivojlanishida moliyaning roli 3 yo’nalishda namoyon bo'ladi:
Turli yo‘nalishdagi xalqaro hamkorlikni moliyalashtirish uchun zaruriy manbalami shakllantirish va mobilizatsiya qilish;
Xalqaro integratsiyaon jarayonlami tartibga solish;
Xalqaro iqtisodiy munosabatlar va unda ishtirok etuvchilami rag‘batlantirish.
Moliya awalo eksport, import operatsiyalariga ta’sir qiladi. Uni yordamida
raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarish jarayoni shakllantiriladi. Moliyaning xalqaro aloqalarga ta’sir etuvchi yana bir yo'nalishi — bu xorijiy sarmoyalami jalb qilish hisoblanadi.
Xorijiy sarmoyalar xorijiy davlat-investor mablag’larini yoki xorijiy tijorat tashkilotlarining mablag'larini jalb qilish ko’rinishida bo'ladi.
Xorijiy tadbirkorlik o'zlarining mablag’lari yoki xorijiy davlat byudjet mablag’laridan moliyalashtirilayotgan boshqa korxonalar qo‘shma korxona va boshqa xorijiy yuridik shaxs sifatida faoliyat ko'rsatadi.
Xorijiy investoriami rag'batlantirish uchun qo'yidagi imtiyozlar tizimidan foydalanilaniladi:
Valyuta imtiyozlari;
Boj imtiyozlari;
Soliq imtiyozlari
Boshqa imtiyozlar.
O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalami rivojlanishida milliy valyuta fondini tashkil etish va ulardan foydalanish muhim rol o’ynaydi.
Markaziy bank valyuta rezervi korxona va tashkilotlar erkin almashtiriladigan valyuta - valyuta tushumi tushgan vaqtdagi Markaziy bank tomonidan belgilagan kurs bo'yicha sotishdan shakllanadi.
Shuningdek markazlashtirilgan eksport operatsiyalaridan tushgan valyuta tushumlari hisobiga shakllanadi.
Iqtisodiy integratsiya-milliy xo’jaliklar o’rtasida chuqur, barqaror o’zaro aloqalar va mehnat taqsimoti, ulaming turli bosqich va har xil shalddagi takror ishlab chiqarish tuzilmalarining o’zaro aloqalari asosida mamlakatlarning milliy xo’jaliklarini iqtisodiy jihatidan birlashuvidir.
Iqtisodiy integratsiya shakllarining tashkiliy chizmasi.
12.2.0‘zbekiston Respublikasining xalqaro integratsiya tuzilmalaridagi ishtiroki
0‘zbekiston respublikasi turli xalqaro tashkilotlar faoliyatida faol qatnashmasa jahon xo'jaligiga integratsion jarayonlariga qo'shilishmi tasawur etish qiyin. Ular bilan hamkorlik o‘tish davri muammolarini hal etishni va ijtimoiy yo'naltirilgan bozor xo'jaligini shakllantirishni yengillashtiradi, Bu narsa kreditlar olishda, investitsiyalarni jalb qilishda, mahsulotni jahon bozoriga chiqaxishda katta yordam beradi.
0‘zbekiston Xalqaro valyuta fondi va Jahon Banki bilan o‘zaro mustahkam hamkorlik qilib kelmoqda. Bu yirik xalqaro moliya tashkiloti bilan O'zbekistonning hamkorligi tashqi iqtisodiy aloqalami rivojlantirish nuqtai nazarida nihoyatda muhim ahamiyatga ega.
1996-1997 yillarda Respublikani makroiqtisodiy barqarorlashtirish dasturi uchun XVF tomonidan salkam 259 min. AQSh dollarida miqdorida madad olindi. Bu mablag'Iar valyutani tartibga solish mexanizmi orqali milliy valyutani qo'llab- quwatlashga sarflandi.
Jahon Banki tashkilotlari-Xalqaro ta’mirlash va rivojlanish Banki va Xalqaro rivojlanish Uyushmasi bilan hamkorlik katta ahamiyatga ega. Ulami rivojlanayotgan mamlakatlarda mehnat unumdorligini oshirish va xalqaro turmush sharoitini yaxshilash yo‘li bilan ulardagi ijtimoiy iqtisodiy taraqqiyotga yordam berish vazifasi birlashtirdi. Butun dunyodagi xususiy investorlar bilan yaqindan hamkorlik qiluvchi va rivojlanayotgan mamlakatlaming tijorat korxonalariga mablag* ajratuvchi xalqaro Moliya korporatsiyasi, shuningdek, notijorat tavakkalchilikka qarshi kapital mablag‘ni sug'urta qilish yo‘li bilan rivojlanayotgan mamlakatlarga bevosita chet el investitsiyalarini jalb qilish maqsadida tuzilgan investitsiyalarni kafolatlash xalqaro agentligi (IKXAjham ana shu maqsadni ko‘zlaydi.
0‘zbekiston a’zo bo‘lib kirgan eng muhim birlashmalardan bin — Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi hisoblanib, u 1991 yil dekabrda tuzilgan.
Hamdo'stlik qatnashchilarining o‘zaro munosabatlari tenglik asosida shakllantiriladigan va davlat ham, g‘ayridavlat tuzilma ham boimagan hamdo‘stlik qatnashchilari o'rtasidagi bitimlar bilan belgilangan tartibda ish olib boradigan muvofiqlashtiruvchi muassasalar orqali teng huquqlik tamoyili asosida amalga oshiriladi.
1993 yil Minskda qabul qilingan MDHga a’zoligi unga bir qator muhim vazifalami hal etish imkonini beradi:
-ishlab chiqarishni, aholi ta’minotini qo‘llab-quwatlashni ta’minlovchi keng ko'lamdagi milliy xo‘jalik aloqalarini rivojlantirish;
-MDHning bir qator tovarlar bozorida> ayniqsa an’anaviy mahsulotlami sotish sohasida yetakchi mavqeini saqlash;
O‘zbekistonni Yevropa va boshqa mamlakatlarga aloqasini ta’minlovchi transport kornmunikatsiyalarini sog'lomlashtirish va boshqalar.
0‘zbekistonl992 yildayoq Iqtisodiy Harakorlik Tashkilotiga a’zo bo‘ldi.
IXT Afgoniston, Ozarbayjon, Eton, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Pokiston, Tojikiston, Turkiya, Turkraaniston, va 0‘zbekiston Respublikalarini bidashtirdi. Mazkur tashkilotlarga a’zo bo'lish natijasida 0‘zbekiston yaqin qo’shnichilik aioqalaiini rivojlantirish, jahon bozoiiga oson chiqish va qadimiy 0‘rta Osiyo hududida an’anaviy savdo sotiq munosabatlaiin yo'lga qo'yishga imkoniyatlar yaratildi.
Bugungi kunda xorijiy invcstorlar uchun yaratilgan muhim moliyaviy imtiyozlar natijasida ko’plab yangi qo'shraa va xorijiy korxonalar faoliyat olib bonnoqda. Eng muhimi shundan iboratki, xorijiy investorlami jalb qilish natijasida yangi tarmoqlami shakilantirish bilan belgilanuvchi tub tarkibiy islohotlami amalga oshirilmoqda.
Eksportni daviat tomonidan tartibga soiishning moliyaviy usullarini ansaldagi holati tahiili
Mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq eksportga rno’lljallangan tashqi iqtisodiy faoliyatni boshqarishning o'ziga xos tizimlarini tezkor shakilantirish va tashqi aloqalami yo‘lga quyish tamoyillarini ishlab chiqarish, respublikaning jahon iqtisodiy tizimiga integratsiyaiashuvi yo’llarini mustaqil belgilab olish vazifasi qo’yilgan edi. Ayni paytdagi Respublika hukumati tomonidan tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishga qaratilgan bir qator chore tadbirlaming amalga oshirilishi zamriy huquqiy asoslaming yaratilishi O'zbekiston Respublikasi yuridik va jismoniy shaxslarning xorijiy mamlakatlar yuridik va jismoniy shaxslari, shuningdek xalqaro tashkilotlar bilan o'zaro foydali hamkorlik aloqalarini umatish va rivojlantirishga iinkon be rad i. Xususan, 0‘zbekiston Respublikasi «Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risida*gi Qonunining qabul qilinishi tashqi iqtisodiy faoliyatni daviat tomonidan tartibga soiishning asosiy tamoyillarini belgilab berdi. Mazkur Qonunning i 7 moddasiga binoan tashqi iqtisodiy faoliyatni daviat tomonidan tartibga solish quyidagi yo'llar bilan amalga oshiriladi:
-Tashqi iqtisodiy faoliyatning qonunchilik negizini shakilantirish va takomillashtirish;
-valyuta siyosati orqali tartibga solish;
-soliq siyosati orqali tartibga solish;
-tarif va notarif dastaklar orqali tartibga solish;
-O'zbekiston Respublikasining iqtisodiy manfaatlariga rioya etilishi uchun himoya, kompensatsiya va dempinga qarshi choralami qo‘llash;
-tashqi savdo faoliyatini amalga oshirish tarkibini belgilash, shu jumladan miqdoriy cheklovlar o'matish hamda tovarlaming ayrim turlari eksport va import qilinishi ustidan daviat monopoliyasini o‘matish;
-olib kiriladigan va olib chiqiladigan tovarlami sertifikatlash;
-texnikaviy farmakalogiya, sanitariya, veterenariya, fitosanitariya, ekologiya standartlari va talablarini belgilash;
