X. X. Komilova, U. A. Vohidova

9-rasm. Kostyumdagi chiziqlar turlari
48

---

Kompozitsiya  xususiyatlariga  kompozitsiya  yaxlitligi,  dinamik 
va statikligi,  simmetriya va nosimmetriya, kompozitsiya muvozanati 
kiradi.
Kompozitsion  yaxlitligi.  Shaklning  yaxlitligi  konstruktiv 
yechimiga  binoan  uning  kompozitsion  mujassamligi  o‘rtasidagi 
aloqa mantiqligini va uyg‘unligini aks ettiradi.
Har qanday kompozitsiyani asosiy elementlari bilan ahamiyati 
kamroq  va  ikkinchi  darajali  elementlarning  bir-biriga  bo‘ysungan- 
ligiga  asoslangan  muayyan  tizim  deb  qaralsa  bo‘ladi.  Bunda  asosiy 
va  bo‘ysungan  qismlar  bir  butunlikni  tashkil  etib,  bir-birini  ku- 
chaytiradi.
Kompozitsion  tuzilgan  shaklda,  shu jumladan  kostyumda  ham 
asosiy  qism,  ya’ni  kompozitsion  markaz  mavjud.  Boshqa  qismlari 
esa unga  bo‘ysundirilishi kerak.  Asosiy qism  yaxlit kompozitsiyada 
hukmron b o iib  turadi.
Kompozitsion  markaz  gavdaning  istalgan  qismida  joylanishi 
mumkin.  Masalan,  boshida,  yuzida,  ko‘kragida,  belida,  bo‘ksasida, 
oyog‘ida,  ort  bo‘lagida  bo'lishi  mumkin.  Kostyumning  istalgan 
buyumi -  masalan, ust kiyimi, bosh va oyoq kiyimi, qo‘shimchalari, 
bezagi  va  b.  kompozitsion  markaz  boiishi  mumkin.  Kostyumni  har 
bir  buyumida  o‘z  kompozitsion  markazi  mavjud,  ammo  ular  bosh 
kompozitsion markazga bo‘ysunishi shart.
Bosh  kompozitsion  markazni  joylantirish  o‘mi  jins-yosh 
alomatlariga,  gavda  tuzilishi  turiga,  kostyumni  nimaga  mo‘ljal- 
langaniga va moda yo‘nalishiga bog‘liq.
Kompozitsion  markazni  bo‘rttirib  ko‘rsatish  uchun  shakl 
elementlarining  o ‘zaro  tengsizligi  bo'lishi  lozim.  Shakl  element- 
larining  o ‘zaro  tengsizligi  belgilangach,  kompozitsion  markazning 
boshqa  qismlardan  ustunligini  ta’kidlab  beradigan  xossalarining 
qonuniyatlari  asosida  kompozitsion markazni bo‘rttirib ko‘rsatishga 
erishiladi. (13-rasm).
Quyida qonuniyatlarini ko‘rib chiqamiz.
Miqdor  qonuni.  Yaxlit  shakl  qismlari  orasidagi  detallarning 
katta-kichikligi,  hajmi,  vazni  yoki  bir  xil  bezaklarning  miqdori, 
boshqa xususiyatlari teng bo‘lgan holda, eng kattasi ustunlik qiladi.