X. X. Komilova, U. A. Vohidova

ko'rsatish mumkin (6-rasm).
6-rasm. X-simon siluet asosida shakl yaratish
42

---

7-rasnu  To'g'ri siluet asosida shakl yaratish
Asosiy konstruktiv qismlar bo‘yicha shakl tahlili
Kons­
truktiv
qism
Tahlil
mezoni
Tana o‘lchamlariga nisbatan 
kiyim siluetining xususiyatlari
•
1
2
3
Yelka
chizig‘i
Yelka
kengligi
Toraytirilgan
Normal
Kengaytirilgan
Yelka
balandligi
Tushirilgan
Tabiiy joy da
Ko‘tarilgan
Ko‘krak 
qismida 
yopish- 
ganlik 
darajasi 
(P«, sm)
Juda
tor
tor
o'rta
bemalol
Juda
bemalol
43

---

Ко‘к-
rak
chizi-
g‘i
ko‘ylak
2,0
 -  
3,0
4,0
 -  
5 0
 
6,0
 -  
7,0
8,0
 
9,0
9,0 dan 
yuqori
palto
4,0
  -  
5,0
6
,
0 - 7 0
 
8
,
0
-
9,0
10
,
0
-  
12,0
12,0 dan 
yuqori
Ko‘krak
qismining
shakli
Bo'rttirib chiqqan 
bichim asosida
yassi
0 ‘miz chuqur- 
ligi 
(Pspr, sm)
baland 
1,5 dan kam
o‘rta 
1,5-4,0
chuqurlash- 
tirilgan 
4,0 -  6,0
chuqur 
6,0 dan 
yuqori
0 ‘miz chuqur­
ligi chizig'i
Ko‘tarilgan 
chim asosic 
(ko‘krak chi. 
g‘iga nisbata
i>i-
a
zi-
n)
Tabiiy joyda
Chuqurlashtiril- 
gan bichim 
asosida
Kiyim bo‘- 
laklari bo‘yi- 
cha hajmni 
taqsimlanishi,
% Pg
tor
o‘rta
keng
Ort boiak
1 5 -2 0
2 0 -2 5
3 0 -4 0
Yeng o'mizi
2 5 -3 0
3 5 -5 0
6 0 -7 0
Old boiak
0 - 1 5
1 5 -2 0
2 5 -3 0
B
el
 
ch
izig1
 i
Bel chizig‘ini 
ifodalanganligi
Ani
belgila
yopish
sha
4
ngan
igan
d
^isman belgilan- 
gan nim yopish­
gan shakllar
Belgilan- 
magan 
keng shakl
Yopishuvchan- 
lik darajasi
Juda yo- 
pishgan
Yopish­
gan
0 ‘rta
Bemalol
Juda
bemalol
Bel  chizig1 i 
holati
Pasaytirilgan
Tabiiy joyda
Ko'taril-
gan
B
o
‘k
-s
a 
ch
iz
ig
1 i
Yopishuv-
chanlik
darajasi
Juda yopishgan
Nim yopishgan
Bemalol
Bo'ksa 
chizig'i holati
Pasaytirilgan 
1"abiiy joyda
Ko'tarilgan
44

---

fefi
о
kengligi 
bo‘yicha etak 
chizig'i 
kengayti- 
rilganligi
Torayti-
rilgan
To‘gri
Kengayti-
rilgan
Juda keng
ш
Etak chizig‘i 
holati
Tizza-
dan
yu­
qori
Tizza
o‘rta-
siga-
cha
Tizza-
dan
past
Boldir
o‘rtasi-
gacha
to‘piq-
qacha
yergacha
Kostyumdagi  chiziqlar.  Chiziq  -   bu  rassomning  eng  keng 
qo'llaydigan  tasviriy  tilning  elementi.  Uning  yordamida  shakl  va 
tekisliklaming chegaralari belgilanadi.  Chiziq -  tasvirlangan shaklni 
fazodan chegarasidir.
Chiziqning  universalligi  shundaki,  u  bir  tomondan  faqat  shu 
tekislikka  mansub  bo‘Isa,  ikkinchi  tomondan  esa  u  bir  necha 
kesishgan tekisliklami chegarasi bo‘lishi mumkin.
Yassi  tasvirdan  hajmiyga  o‘tishda  chiziqni  egiluvchanligi, 
yassi  naqshlarda  uning  kuchi  va  fazoviy  shakUarning  ifodasida 
aniqligi  va  ravshanligi  shundan  kelib  chiqadi.  Chiziq  faqat  shakl­
ning  chegarasinigina  aniqlamasdan,  u  rassomning  his  tuyg'ularini 
aks ettiradi.
U  yengil  va sehrli,  ajoyib,  shijoatii,  iliq,  qattiq  va h.k» bo‘lishi 
mumkin.  Chiziqlaming  sehrli  kuchi  insonga  ta’sir  etadi.  Ularda 
harakatning kuchli  g ‘ayrati  yashirilgan.  “Shakl -  bu  ot,  chiziq  esa -  
yuganidir”  (U.Kem).  Shaklni  jilovlash  mumkinligi  shundan  kelib 
chiqadi,  chiziqning  turi  o‘zgartirilib,  tasvirlangan  shakl laming 
idroqi yordamida rassom tuyg‘ularini o ‘zgartiradi.
Aylanalar,  har  xil  qalinlik  va  oqishlikda  chizilgan  shtrixlar 
yaxshi  moslangan  kompozitsiyani  hosil  qiladi.  Bir  qalinlikda  va 
oqishlikda  chizilgan  chiziqlar -  “yassi”,  qalinligi  va oqishligi  aktiv 
o ‘zgaradigan chiziqlar esa -  hajmli bo‘lib tuyuladi. (8-rasm)
Chiziqlami  bir-biridan  o ‘tishi  mayin  yoki  tekis  bo‘lmasligi 
mumkin.
45

---

Shaklni  chegaralovchi  chiziqlar,  shaklni  faqat hosil  qilmasdan, 
boshqa  chiziqlar  bilan  birikib,  barcha  kompozitsion  mavzularning 
plastik birikmalarini barpo etadi.
Chiziqlar tasvirida quyidagi sifatlarga egadirlar:
-  uzunligi bo‘yicha  (cho‘zilgan) -  uzun va qisqa;
-  qalinligi bo‘yicha (qalin va ingichka);
-  vertikal  va  gorizontal  nuqtayi  nazariga  qarab  qayd  qilish 
(gorizontal, vertikal, nishabli);
-  egilganlik darajasi (to‘g‘ri va qiyshiq)
-  plastikali  (sindirilgan  yoki  bukiluvchan,  “qat’iylik”,  “jonli” 
va hokazo);
-  fakturali va teksturali (yumshoq va aniq)
Chiziqning  fazoviy-dinamik  sifati  -   harakatning  faolligi  va 
yo'nalishi  (osoyishta,  dinamiklik va hokazo),  fazoviylik rejasi  bilan 
aloqadorligi.
Statik  va yo‘naltirilmagan  chiziq  nuqtalarining  bir-biridan  far- 
qi, harakatni, yo‘nalishni va kattalashtirishni  ifodalashga qodirdir.
Chiziq  xarakteri  biz  qabul  qila  oladigan  uning  uzunligining 
qalinligiga,  konturiga  va  uzluksiz  darajasiga  tegishli  bo'lishiga 
bog‘liqdir.