X to‘xtaboyev kimyo 9

Ca
2+
 va 
Mg
2+
 ionlari bo‘l ma-
gan yoki juda kam bo‘lgan suv.
Qattiq suv ko‘p texnik maqsadlar uchun yaroqsiz hisob-
lanadi. Qattiq suvdan foydalanilganda isitish tizimi bug‘ qozon-
lari devor lari magniy, kalsiy karbonatlar va boshqa tuzlardan 
iborat quyqa bilan qoplanib qoladi. Quyqa suv isishini qiyin-
lashtiradi, yoqilg‘i sarfi ortishiga, qozon devorlarining ishdan 
chiqishiga sabab bo‘ladi. Qattiq suvda sov un ko‘pirmaydi, 
chunki magniy va kalsiy ionlari sovun bilan suvda erimaydigan 
birik malar hosil qiladi. Qat tiq suvda go‘sht, sabzavotlar, don 
mahsulotlari yaxshi pish may di, sifatli choy tayyorlab bo‘lmaydi. 
Suvda vaqtinchalik (kar bonat), doimiy, kalsiy, magniy va 
umumiy qattiqlik farqlanadi.
• Vaqtinchalik qattiqlik – suvda magniy va kalsiy gidro-
karbonatlar 
[Ca(hCO
3
)
2
; Mg(hCO
3
)
2
]
 mavjudligi bilan 
bog‘liq.
• Doimiy qattiqlik — suvda magniy va kalsiy sulfatlar va
xloridlar 
[CaSO
4
, CaCl
2
; MgSO
4
, MgCl
2
]
 mavjudligi 
bilan bog‘liq.
• Kalsiy qattiqligi — suvda kalsiy tuzlari mavjudligi bilan
bog‘liq.
• Magniy qattiqligi — suvda magniy tuzlari mavjudligi 
bilan bog‘liq.
http:eduportal.uz

---

118
• Umumiy qattiqlik — suvning kalsiy va magniy qattiqligi
yig‘indisi.
Suvning qattiqligini pasaytirish, yumshatish uchun distil-
latsiya (suvni haydash) hamda kimyoviy usullardan foydalaniladi. 
Kimyoviy usullarda magniy va kalsiy ionlari suvdan erimaydigan 
birikmalar tarzida chiqarib yuboriladi. Buning uchun:
1. Suvni qaynatish yo‘li bilan vaqtinchalik qattiqlik yo‘qo-
tiladi:
Ca(hCO
3
)
2
↓
CaCO
3
↓
+ h
2
O + CO
2
↓
,
Mg(hCO
3
)
2
↓
MgCO
3
↓
+ h
2
O + CO
2
↓
.
Uyingizda choy damlash uchun suv qaynatiladi. Doimo suv 
qaynatadigan idish tubiga e’tibor bering. Suvda erimaydigan 
tosh simon quyqani ko‘rasiz, u CaCO
3 
va MgCO
3
tuzlaridir.
2. Ohakli suv qo‘shiladi:
Ca(hCO
3
)
2
+ Ca(Oh)
2
↓
2CaCO
3
↓
+ 2h
2
O, 
Mg(hCO
3
)
2
+ Ca(Oh)
2
↓
CaCO
3
.MgCO
3
↓
+ 2h
2
O.
3. Ishqor ta’sir ettiriladi:
Ca(hCO
3
)
2
+ 2NaOh
↓
CaCO
3
↓
+ Na
2
CO
3
+ 2h
2
O,
Mg(hCO
3
)
2
+ 2NaOh 
↓
MgCO
3
↓
+ Na
2
CO
3 
+ 2h
2
O.
4. Soda (Na
2
CO
3
) qo‘shib Mg
+2
va Ca
2+ 
ionlari cho‘ktiriladi:
Ca(hCO
3
)
2
+ Na
2
CO
3
↓
CaCO
3
↓
+ 2NahCO
3
,
Mg(hCO
3
)
2
+ Na
2
CO
3
↓
MgCO
3
↓
+ 2NahCO
3
.
Bunda kalsiy va magniy ionlari suvda erimaydigan karbo-
natlar tarzida eritmadan chiqarib yuboriladi.
Doimiy qattiqlik suvni qaynatish bilan yo‘qolmaydi. Uni 
soda yoki natriy fosfat qo‘shib yo‘qotiladi:
CaSO
4 
+ Na
2
CO
3
↓
CaCO
3
↓
+ Na
2
SO
4
,
3MgSO
4
+ 2Na
3
PO
4
↓
Mg
3
(PO
4
)
2
↓
+ 3Na
2
SO
4
.
Sanoatda suvning qattiqligini yo‘qotish uchun ion alma shi-
nuv usuli qo‘llaniladi.
http:eduportal.uz

---

119