X to‘xtaboyev kimyo 9

1. Каtоddа bo‘lаdigаn qаytаrilish jаrаyoni mеtаllаrning 
elеktrо kimyoviy kuchlаnish qаtоridа jоylаshgаn o‘rnigа muvоfiq 
sоdir bo‘lаdi.
Li, Rb, K, Ba, Ca, Na, Mg, Al
Mn, Zn, Cr, Fe, Ni, Pb, H
Cu, Ag, Hg, Pt, Au
Suv mоlеkulаsi qаytаrilаdi 
yoki h
+ 
kаtiоni:
2H
2
O+ 2ē = H
2
→
+ 2OH
-
yoki 
2H
+
+ 2ē = H
2
→
Аsоsаn mеtаll, qismаn h
+ 
kаtiоni qаytаrilаdi:
Me
n+
+ nē = Me
0
2H
2
O + 2ē = H
2
→
+ 2OH
-
2H
+
+ 2ē = H
2
→
Fаqаt mеtаll 
qаytаrilаdi:
Me
n+
+ nē = Me
0
2. Аnоddа sоdir bo‘lаdigаn оksidlаnish jаrаyoni аnоdning 
turi vа аniоnlаrning tаbiаtigа bоg‘liq bo‘lаdi:
– inеrt аnоdlаrdа (Pt, grаfit) kislоrоdsiz kislоtа аniоnlаri (Cl
–
, 
Br
–
, I
–
, S
2–
) оksidlаnsа, kislоrоdli kislоtаlаrning аniоnlаri tutgаn 
eritmаlаrdа esа Oh
–
iоnlаri оksidlаnib kislоrоd аjrаlib chiqаdi.
– eruvchаn аnоdlаrdа (Cu, Ag, Ni, Zn) – аnоd sifаtidа 
оlingаn mеtаll eriydi. Маsаlаn: Zn(аnоd) –2
ē →
Zn
2+
.
1. Metallarning aktivlik qatorida aluminiygacha bo‘lgan
metallar birik malarining eritmalari elektroliz qilinganda katodda 
vodorod ajralib chiqadi:
Katod
CaCl
2
Anod
“–”
→
→
“+”
Ca
2+
+ 2Cl
–
2H
+
+ 2
ē
=H
2
→
2H
+
+ 2OH
–
2Cl
–
– 2
ē
= Cl
2
→
Ca
2+
Ca
2+
+2Oh
–
=Ca(Oh)
2
2Oh
–
2. Metallarning aktivlik qatorida marganesdan boshlab me-
http:eduportal.uz

---

89
tal lar birikmalarining eritmalari elektroliz qilinganda katodda
metall ajralib chiqadi:
Katod
CuCl
2
Anod
“–”
→
→
“+”
Cu
2+
+ 2Cl
–
Cu
2+
+ 2
ē
=Cu
0
2H
+
+ 2OH
–
2Cl
–
– 2
ē
= Cl
2 
→
2h
+
2h
+
+ 2Oh
– 
= 2h
2
O
2Oh
–
0
3. Kislorodsiz kislotalar va kislorodsiz kislota qoldig‘i tut-
gan tuzlarning eritmalari elektroliz qilinganda anodda kislota 
qol diqlari oksidlanadi (F ioni istisno). Yuqoridagi ikki misolga 
qarang.
4. Kislorodli kislotalar va ularning tuzlari eritmalari elektro-
liz qilinganda anodda Oh
-
ionlari oksidlanadi va kislo rod ajralib 
chiqadi: 4Oh
–
– 4
ē
= 2h
2
O + O
2
.
CuSO
4 
eritmasining elektrolizi:
CuSO
4 
+ h
2
O = Cu
2+
+ SO
2-
4
+ h
2
O (h
+
+Oh
–
).
Katodda Cu
2+
+ 2
ē
= Cu
0
.
Anodda 2Oh
–
– 2
ē
= h
2
O + O
0
.
Eritmada 2h
+
+ SO
2-
4
, ya’ni h
2
SO
4 
qoladi.
5. Elektroliz jarayonida erimaydigan, ya’ni inert material-
larning plastinkasidan yoki grafitdan anod sifatida foydalaniladi.
Eriydigan anod sifatida Cu, Ni, Ag, Fe va boshqalardan 
foydalanilganda ayni shu material ham elektroliz vaqtida oksid-
la nadi. Sanoatda elektroliz jarayoni olib borilayotgan joyda aj-
ra lib chiqayotgan turli gazsimon mahsulotlarni zararsizlantirish 
yoki boshqa foydali jarayonlar uchun safarbar qilish paydo 
bo‘lgan ekologik muammoni hal qilish imkonini beradi.
hozir elektroliz jarayonida hosil bo‘ladigan qo‘shimcha bi-
rik malardan samarali foydalanish muammolari yuzasidan bir 
qa tor ilmiy laboratoriyalarda tegishli ilmiy tadqiqotlar olib bo-
ril moqda. Аyni tuzning eritmаsi elеktrоliz qilingаndа аjrаlib 
chi qа digаn mаhsulоtlаrni 11- jаdvаldаn fоydаlаnib bilib оlish
mumkin.
http:eduportal.uz

---

90
Elektroliz jarayonida elektrodlarda ajralib chiqqan modda-
larning massasini aniqlash uchun Faradey qonunlaridan foyda-
lanamiz.
E