|
3- misol.
O‘yuvchi natriyning eritmasi inert elektrodda
elektroliz qilinganda katodda normal sharoitda o‘lchangan
11,2 l vodorod ajralib chiqadi. Bu vaqtda anodda ajralib
chiqqan kislorodning hajmini hisoblang.
Yechish.
1) o‘yuvchi natriy eritmasining inert elektrodda
elektrolizlanishini yozib olamiz: NaOh = Na
+
+ Oh
–
Katodda: (–) 2h
2
O + 2
ē
→
2h
+
+ 2Oh
—
.
Anodda: (+) 4Oh
—
– 4
ē
→
2h
2
O + O
2
→
.
Demak, o‘yuvchi natriyning eritmasi elektroliz qilinganda
suv elektrolizga uchraydi:
2h
2
O
elektroliz
2h
2
+ O
2
;
2) ajralib chiqqan kislorod hajmini toping.
Katodda 2 l vodorod ajralib chiqqanda, anodda 1 l kislorod
hosil bo‘ladi. Demak:
2
l h
2
→
1 l O
2
hosil bo‘ladi.
11,2
l h
2
→
x l O
2
hosil bo‘ladi.
11,2l
2
x =
= 5,6 l.
Javob:
5,6 litr O
2
.
4- misol.
NaF tuzi eritmasi elektroliz qilinganda eritmadagi
tuzni konsentratsiyasi qanday o‘zgaradi?
Yechish.
NaF tuzi eritmasining elektrolizi:
NaF
→→
Na
+
+ F
-
Na
+
+ F
-
+ h
2
O = 2h
2
→
+ O
2
→
+ NaF
Jarayonni quyidagicha tasavvur qilish kerak:
K (-)
h
2
NaF
→→
Na
+
+ F
-
A(+) O
2
;
4h
2
O
→→
4h
+
+ 4Oh
-
2h
2
O + 2
ē
= 2h
2
+ 2Oh
-
2h
2
O + 4
ē
= O
2
→
+ 4h
+
.
{
http:eduportal.uz
93
NaF tuzi eritmasi elektroliz qilinganda eritmadagi suvdan
h
2
va O
2
ajralib chiqadi. Demak, suv elektrolizga uchraydi.
Buning natijasida eritmadagi suv kamayadi. Natijada erit-
mada NaF ni konsentratsiyasi ortadi.
5- masala.
Natriy gidroksid eritmasi orqali 6A tok 1,5 soat
davomida o‘tkazilsa, katodda n.sh.da o‘lchangan qancha
hajm vodorod ajralib chiqadi?
Yechish.
1) Natriy gidroksid eritmasining elektroliz jarayoni:
K (-) h
2
NaOh
→→
Na
+
+ Oh
-
A(+) O
2
4h
2
O
→→
4h
+
+ 4Oh
-
2h
2
O + 2
ē
= h
2
→
+ 2Oh
-
2h
2
O + 2
ē
= O
2
→
+ 4h
+
.
2) Elektroliz jarayonining yakuniy ko‘rinishini quyidagicha
yozib olamiz va katodda ajralgan h
2
ni hajmini topamiz.
NaOh + 2h
2
O
elektroliz
2h
2
+ O
2
+NaOh.
Masala shartida berilgan:
I = 6A; t = 1,5 soat; E(h
2
) = 11,2 l; F = 26,8; V(h
2
) = ?
E
.
I
.
t 11,2
.
6
.
1,5
F 26,8
V = = = 3,76 l.
Javob:
3,76 litr h
2
.
6- misol.
400 ml 0,2 molyarli Cu(NO
3
)
2
va 200 ml 0,3 mo l-
yarli AgNO
3
tuzlari eritmalarining aralashmasi orqali 5A tok
3860 sekund davomida o‘tkazildi. Elektroliz jarayoni tuga-
gandan so‘ng eritmadagi qolgan tuzning massasini aniqlang.
Yechish.
1) Tuzlarning elektroliz jarayoni:
Cu(NO
3
)
2
→→
Cu
2+
= 2N
O
3
–
,
AgNO
3
→→
Ag
+
+ N
O
3
–
.
h
2
O ham oz bo‘lsa-da h
+
va Oh
-
ionlarini eritmaga chiqa-
radi. Demak, eritmada Cu
2+
, Ag
+
, N
O
3
–
va oz bo‘lsa-da, h
+
hamda Oh
-
lari bor.
Katodda qaytariladigan ionlar tartibi: Ag
+
; Cu
2+
; h
+
.
Anodda esa ionlar quyidagi tartibda oksidlanadi: Oh
-
; N
O
3
–
.
2) Elektroliz jarayonining yakuniy ko‘rinishi.
http:eduportal.uz
94
1- navbatda:
2AgNO
3
+ h
2
O
→
2Ag + 0,5O
2
+ 2hNO
3
;
2- navbatda:
Cu(NO
3
)
2
+ h
2
O
→
Cu + 0,5O
2
+ 2hNO
3
.
Agar elektr miqdori yetsa, suv 3- navbatda elektrolizga uch raydi.
3) Eritmadagi tuzlarning massasini topish.
a)
C
m
.
m
.
V 0,3
.
170
.
200
1000 1000
m(AgNO
3
)
= = = 10,2 g.
b)
0,2
.
188
.
400
1000
m(Cu(NO
3
)
2
)
= = 15,04 g.
4) Elektroliz jarayonida 1- navbatda AgNO
3
uchun tok sarf-
lanadi.
10,2 g AgNO
3
ni dissotsiatsiyalanishidan hosil bo‘lgan Ag
+
ionini qaytarish uchun qancha tok sarflangan?
E
.
I
.
t
F
m =
formuladan
m
.
F
E(
AgNO
3
)
.
t
I = ;
10,2
.
96500
170
.
3860
I = = 1,5 A.
5) 5A tokning 1,5Amperi AgNO
3
uchun sarf langan bo‘lsa,
5–1,5 = 3,5A tok Cu(NO
3
)
2
uchun sarflangan.
3,5A tok 3860 sekund davomida eritmadan o‘tganda qancha
Cu(NO
3
)
2
?
E
(Cu(NO
3
)
2
)
.
I
.
t 94
.
3,5
.
3860
F 96500
m(Cu(NO
3
)
2
)
= = =13,16 g.
Cu(NO
3
)
2
dagi mis qaytarilgan.
6) Eritmada 15,04 g Cu(NO
3
)
2
bor edi. Uning 13,16 g miq-
dori elektrolizga uchragan. Demak:
15,04 – 13,16 = 1,88 g Cu(NO
3
)
2
tuzi ortib qolgan.
Javob:
Eritmada qolgan tuz Cu(NO
3
)
2
va uning massasi 1,88 g.
7- misol.
Natr iy sulfat (Na
2
SO
4
) tuzin ing er itmadagi
konsen tratsiyasini orttirish uchun nima qilgan bo‘lardingiz?
O‘z taklif laringizni izohlang. Berilgan taklif lardan biri:
http:eduportal.uz
95
natriy sulfatni 500 g 10 % li eritmasi elektroliz qilinganda
112 l (n.sh.da) vodorod (katodda) ajralib chiqqan bo‘lsa,
jara yondan keyingi eritmadagi eruvchining konsentratsiyasini
an iq
lan g. Ushbu jarayon uchun 8A tok n i necha soat
davomida o‘tkazilgan?
Eritmadagi Na
2
SO
4
tuzini konsentratsiyasini orttirish uchun
bergan taklif laringizni o‘qituvchingiz va sinfdoshlaringiz
bilan muho kama qiling.
Yechish:
1) 500 g 10 % li eritmadagi tuzning massasi:
m(Na
2
SO
4
) = 500
.
0,1 = 50 g,
m(suv) = 500 – 50 = 450 g;
2) elektroliz jarayonida 112 l vodorod ajralgan bo‘lsa, qancha
suv parchalangan?
Na
2
SO
4
→→
2Na
+
+
SO
2-
4
,
h
2
O
→→
h
+
+ Oh
-
(
a
=10
-9
),
K (-) 2h
2
O + 2
ē
→
h
2
→
+ 2Oh
-
,
A (+) 2h
2
O – 2
ē
→
O
2
→
+ 4h
+
.
Elektrolizning yakuniy reaksiyasi:
x 112 l
Na
2
SO
4
+ 2h
2
O
→
2h
2
+ O
2
→
+ Na
2
SO
4
,
36 g 44,8 l
x 112 36
.
112
36 44,8 44,8
= ; = = 90 g
h
2
O;
3) jarayonda 90 g parchalangan va eritmaning massasi (500-
90) 410 g teng bo‘lgan. Elektrolizdan keyingi 410 g eritmada
50 g Na
2
SO
4
tuzi bor. C % = ?
C%(Na
2
SO
4
) =
50
410
.
100 % = 12,195 %;
4) elektroliz uchun sarflangan vaqtni topish:
m
.
F 90
.
26,8
E
.
I 9
.
8
t = = = 33,5
soat.
Javob:
12,195 % li, 33,5 soat.
http:eduportal.uz
96
»
a
a
Mustaqil yechish uchun masala va mashqlar
1. Anod sifatida grafit ishlatilganda, Ca(NO
3
)
2
, FeCl
3
, Na
2
S,
ZnCl
2
, NaCl, MnSO
4
tuzlari eritmalarining elektro liz-
lanishini sxematik tarzda ifodalang.
2. Anod sifatida kumush olinib, AgNO
3
eritmasi elektroliz
qilinganda qanday jarayon sodir bo‘ladi? Agar anod grafit
bo‘lsa-chi?
3. AgNO
3
eritmasi orqali 6 A tok 30 minut davomida o‘tka-
zil ganda katodda qancha kumush, anodda qanday modda
va qancha miqdorda ajralib chiqadi?
4. NaCl suyuqlanmasi elektroliz qilinganda anodda qanday
modda ajraladi? Eritmasi elektroliz qilinganda-chi?
5. Nikel (II)-nitrat eritmasini inert elektrod yordamida elek-
troliz qilinganda elektrodlarda sodir bo‘ladigan jara yon larni
izohlang.
6. AuCl
3
, K
3
PO
4
, Pt(NO
3
)
2
tuzlarining suvli eritmalarini
inert elektrodlarda elektroliz qilinganda elektrodlarda qan-
day moddalar ajralib chiqadi?
7. Kumush nitratning eritmasi inert elektrodlarda elektroliz
qilinganda anodda 12 g kislorod ajralib chiqdi. Bunda
katodda ajralib chiqqan kumush massasini hisoblang.
Mavzular yuzasidan test savollari
1. Quyidagi metallarning qaysi biri konsentrlangan sulfat kis-
lota bilan reaksiyaga kirishmaydi?
A) Ti;
B) Mg; C) Zn;
D) Fe.
2. 13,5 g aluminiyda nechta atom bor?
A) 7,02.10
23
;
B) 5,01.10
23
;
C) 6,02.10
23
;
D) 3,01.10
23
.
3. CuSO eritmasidan 2,8 g Fe qancha Cu ni siqib chiqaradi?
A) 3,2;
B) 6,4; C) 3,02; D) 0,64.
4. 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
1
kimyoviy elektron konfiguratsiya qaysi ele-
mentga tegishli?
http:eduportal.uz
97
A) Cu;
B) Al; C) Fe;
D) Mg.
5. Qaysi tuz eritmasi elektroliz qilinganda katodda metall
ajralib chiqmaydi?
A) CuSO
4
; B) AgNO
3
; C) NaCl; D) CuCl
2
.
6. 21 g kalsiy gidrid suv bilan reaksiyaga kirishib (n.sh.) qancha
litr vodorod hosil qiladi?
A) 44,8; B) 11,3;
C) 22,4; D) 66,8.
7. Misni tuzlari eritmasidan siqib chiqara oluvchi metall
to‘plamini ko‘rsating:
A) Al, Zn, Fe; B) Ag, Pb, Zn;
C) Fe, hg, Sn; D) Ag, Pb, Fe.
8. Quyidagi qaysi reaksiyani amalga oshirish mumkin emas?
A) Cu + hCl
→
; C) Fe + Cl
2
→
;
B) Mg + h
2
SO
4
→
;
D) CuO + h
2
→
.
9. Faqat metallar keltirilgan qatorni ko‘rsating:
A) B, Zn, Al;
B) Be, B, C;
C) Zn, Mg, Si;
D) Ca, Sr, Po.
10. Rux bilan reaksiyaga kirishib, sinkat hosil qiluvchi moddani
ko‘rsating:
A) h
2
SO
4
; B) h
2
O;
C) NaOh; D) O
3
.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
