X to‘xtaboyev kimyo 9

Davr va guruhlarda elementlar xossalarining o‘zgarishi
Atom tuzilishining elektron nazariyasi elementlar xossalari-
ning atom tuzilishi va davriy sistemadagi o‘rniga bog‘liq ravish-
da o‘zgarishini izohlab berdi.
Bu nazariyaga ko‘ra, kimyoviy reaksiyalar asosida elektron 
munosabatlar — atomlar elektron pog‘onalarining qayta qurilishi 
jarayonlari yotadi. Bunda, asosan tashqi elektron qavatidagi 
elektronlar (valent elektronlar) ishtirok etadi. Masalan, uglerod 
atomi tashqi elektron qavatining tuzi 
lishi s
2
p
2
ko‘rinishida 
bo‘ladi. Qo‘zg‘algan holatda esa s
1
p
3
ko‘rinishga o‘tadi.
Maksimal to‘lgan qavatlar eng barqaror bo‘ladi. Bunday 
elekt ron qavatlar 
tugallangan elektron pog‘ona 
deb ataladi, bun-
da tashqi elektron pog‘ona s
2
p
6
(8 ta elektron) elektron kon fi gu-
ratsiyasiga ega bo‘ladi (he dan tashqari barcha inert gazlar).
Shuning uchun inert gazlar juda qiyinchilik bilan reak-
siyaga kirishadi. Metallar atomlarining tashqi elektron pog‘o-
nalarida, odatda, 4 tagacha elektron bo‘lib, yadro bilan kuch-
siz bog‘langan. Ular kimyoviy reaksiyaga kirishganda valent 
elektronlarini yo‘qo tadi. Ishqoriy metallar boshqa metallarga 
nisbatan eng kuchli metallik xossalariga ega deb qabul qili-
nadi. Chunki ular boshqa metallarga nisbatan tashqi, valent 
elektronlarini oson yo‘qotadi. Elementlarning metallik xossa-
larini solishtirish uchun, odatda, maxsus kattalik — I ionlanish 
energiyasidan foydalaniladi.
• Ionlanish energiyasi — elektronning atomdan ajralishi 
uchun zaruriy energiya miqdori.
Ionlanish energiyasi birligi elektron-voltning atomga bo‘lgan 
nisbatida (eV/atom) ifodalanadi. Atomlarning ionlanish ener giyasi 
elementning tartib raqami bilan davriy bog‘lanishda bo‘ladi.
http:eduportal.uz

---

11
Metallmaslar atomlari tashqi elektron qavatida yadro bilan 
mustahkam bog‘langan to‘rtta va undan ortiq (sakkiztagacha)
elek tron mavjud. Metallmas atomi reaksiyaga kirishayotganda, 
odat da, elektron biriktirib oladi. Metallmaslik xossalarini (elek-
tron biriktirib olish imkoniyatini) solishtirish uchun maxsus 
katta lik — E elektronga moyillik qo‘llanadi.