X. S. Xadjaev, I. A. Bakiyeva, sh sh. Fayziyev makroiqtisodiyot

Mavzuga oid masalalar

1. 
   Mamlakatning iqtisodiyoti quyidagi ma’lumotlar bilan ifodalanadi:
   

Tovarlar eksporti	29700 mln. so’m
Tovarlar importi	31700 mln. so’m
Chet elga qo’yilgan investitsiyalardan olingan foiz shakllaridagi daromadlar	4600 mln. so’m
Chet ellik investorlarga foiz to’lovlari	2400 mln. so’m
Turizmdan olingan mamlakatning daromadlari	2700 mln. so’m
Mamlakatning bir tomonli transfert to’lovlari	3500 mln. so’m
Mamlakatdan kapitalning chiqib ketishi	5200 mln. so’m
Chet el turizmiga mamlakat rezidentlarining xarajatlari	2800 mln. so’m
Mamlakatga kapitalning oqib kelishi	8600 mln. so’m

Bu ma’lumotlar asosida joriy hisobning qoldig’ini aniqlang.

* * *

2. 
   Mamlakatning iqtisodiyoti quyidagi ma’lumotlar bilan ifodalanadi:
   

Tovarlar eksporti	29700 mln. so’m
Tovarlar importi	31700 mln. so’m
Chet elga qo’yilgan investitsiyalardan olingan foiz shakllaridagi daromadlar	4600 mln. so’m
Chet ellik investorlarga foiz to’lovlari	2400 mln. so’m
Turizmdan olingan mamlakatning daromadlari	2700 mln. so’m
Mamlakatning bir tomonli transfert to’lovlari	3500 mln. so’m
Mamlakatdan kapitalning chiqib ketishi	5200 mln. so’m
Chet el turizmiga mamlakat rezidentlarining xarajatlari	2800 mln. so’m
Mamlakatga kapitalning oqib kelishi	8600 mln. so’m

Bu ma’lumotlar asosida kapital harakati hisobining qoldig’ini aniqlang.

* * *

3. 
   Mamlakatning iqtisodiyoti quyidagi ma’lumotlar bilan ifodalanadi:
   

Tovarlar eksporti	29700 mln. so’m
Tovarlar importi	31700 mln. so’m
Chet elga qo’yilgan investitsiyalardan olingan foiz shakllaridagi daromadlar	4600 mln. so’m
Chet ellik investorlarga foiz to’lovlari	2400 mln. so’m
Turizmdan olingan mamlakatning daromadlari	2700 mln. so’m
Mamlakatning bir tomonli transfert to’lovlari	3500 mln. so’m
Mamlakatdan kapitalning chiqib ketishi	5200 mln. so’m
Chet el turizmiga mamlakat rezidentlarining xarajatlari	2800 mln. so’m
Mamlakatga kapitalning oqib kelishi	8600 mln. so’m

Bu ma’lumotlar asosida to’lov balansining qoldig’ini aniqlang.

* * *

4. 
   Iqtisodiyot quyidagi ma’lumotlar bilan ifodalangan. Tovarlar eksporti 19650$
   

Tovarlar importi 21650$
Mamlakat fuqarolari horijiy investitsiyalardan
oladigan daromad 3700$
Mamlakatning horijiy investorlarga foizlar ko’rinishida

to’laydigan daromadi	1400$
Xizmatlar eksporti	1900$
Xizmatlar importi	1750$
Mamlakatning bir tomonlama transfertlari	2400$
Kapitalni mamlakatdan chiqib ketishi	4200$
Kapitalning mamlakatga kirib kelishi	6600$
Ushbu ma’lumotlarga asoslanib, joriy	schyotlar qoldig’ini, kapital harakati

schyotlari qoldig’ini va mamlakat to’lov balansi qoldig’ini hisoblang. Mamlakat rasmiy valyuta rezervlari miqdori qanday o’zgaradi.

18. BOB. VALYUTA KURSI

1. 
   Valyuta kursining mohiyati va uni aniqlash
   

Tovarlar va xizmatlar bilan xalqaro savdoning kengayishi mamlakatlarning o’zaro hisob-kitoblarini amalga oshirishlarida o’z valyutalari o’rtasidagi nisbatni aniqlashlarini zaruriyatga aylantirdi. Turli mamlakatlar valyutalarining ayirboshlanish darajasi milliy eksport tarmoqlarining muvaffaqiyatini va boshqa mamlakatlardan import qilinadigan tovar hamda xizmatlar narxlari darajasining hal qiluvchi omili bo’lib hisoblanadi.

Valyuta kursi - bu bir mamlakat valyutasini boshqa bir mamlakat valyutasidagi ifodasi yoki narxidir.
Valyuta kursini o’rnatish kotirovkalash deb ataladi. U to’g’ri va teskari kotirovkalashga ajratiladi. Agar xorijiy valyuta birligining narxi milliy valyutada ko’rsatilsa, bunga to’g’ri kotirovkalash deb ataladi. Masalan, 1 AQSh dollari 2200 so’mga, 1 Rossiya rubli 80 so’mga teng va hakozo. Teskari kotirovkalashda milliy valyutaning bir birligiga to’g’ri keladigan xorijiy valyutaning miqdori o’rnatiladi. Masalan, 1 o’zbek so’mi 0,000454 AQSh dollariga to’g’ri keladi. Dunyoning ko’p mamlakatlarida, shu jumladan, O’zbekistonda ham to’g’ri kotirovkalash qabul qilingan. Valyuta bozoridagi talab va taklifni solishtirish natijasida valyutaning narxi yoki kursi aniqlanadi. O’zbek so’mining kursi O’zbekiston valyuta birjasida o’rnatiladi, uning ishtirokchilari valyuta operatsiyalarini olib borish huquqiga ega bo’lgan banklar hisoblanadi. Shu bilan birga, turli pul birliklari uchun valyuta kurslarini o’rnatish jarayonida bozor kuchlarining ta’sir etish darajasi bir xil emas. Bu ta’sir kuchiga bog’liq holda valyuta kurslarini qabul qilishning bir-biridan farq qiluvchi ikki varianti mavjud.

1. 
   Talab va taklifga asosan aniqlanadigan erkin suzib yuruvchi valyuta kursi tizimi.
   
2. 
   Davlat aralashuvi asosida aniqlanadigan qat’iy bel- gilangan valyuta kursi tizimi.
   

Erkin suzib yuruvchi valyuta kurslari talab va taklif asosida aniqlanadi. Masalan, bir o’zbek so’mining AQSh dollariga almashishini qarab chiqamiz. Milliy valyuta kursining pasayishi natijasida dollarga talab kamayadi va taklif esa oshadi (34- chizma).

29.