X ibragimov, sh. Abdullayeva

Ta’Iim jarayoni - ma’lumot mazmuni hamda unga oid faoliyat usullarini o'quvchilaming o‘zlashtirishi uchun o‘qitish va o‘qish faoliyatlarining real aloqalashuvi, sababiyatli bogManishi, bir-biriga muvofiqlashuvi asosida ta’limning aktlar, zvenolar, cikllar shaklida makon va zamonda harakatlanadigan maqsadga muvofiq shirkat faoliyatidir^I (29-rasm).

Ta’limning asosiy vazifalari shaxsni ilmiy bilimlar, ko'nikma va malakalar bilan qurollantirishdan iborat. Ta’lim inson bilish fao- liyatining bir turi sifatida bir necha ma’noni bildiradi, ya’ni ta’lim oluvchilarda bilim, ko'nikma va malakalar hosil qilish, ularda dunyoqarash, fikr va e’tiqodlami shakllantirish hamda ulaming qobiliyatlarini o'stirishdir.

Ta’lim orqali yosh avlodga insoniyat tajribasi orqali to‘plangan bilimlar beriladi, zaruriy ko‘nikma va malakalar hamda e’tiqodlar shakllantiriladi. Ta’lim o'qituvchi va o'quvchilarning birgalikdagi faoliyati bo‘lib, u ikki tomonlama xarakteiga ega, ya’ni unda ikki tomon o'qituvchi va o'quvchi faol ishtirok etadi. 0‘qituvchi aniq maqsadni ko'zlab, reja va dastur asosida biliirr; ko'nikma va mala- kalami singdiradi, o'quvchi esa uni faol o‘zlashtirib oladi. Bildi- rish, bilish murakkab, qiyin, ziddiyatli jarayondir. Bu jarayonda inson psixikasiga tegishli sezgi, idrok tassawur va tafakkur kabi jarayonlar faol ishtirok etadi va muhim rol o‘ynaydi. Ta’lim berish, yoshlaiga bilim berish, ularda ko'nikma va malakalami hosil qilish, ya’ni haqiqatlami ocha olishga qodir bo’lgan jiddiy mantiqiy tafak- kumi tarbiyalashdir (30-rasm).
Bilim o‘zlashtirilayotganda psixikaning namoyon
bo‘lish shaldlari

Psixik jarayon	Psixologik holatlar	Shaxsning xususiyatlari
Bilish jarayoni	Xissiy irodaviy	Individuallik
Sezgilar	Emotsiyalar	Yo‘nalishlar
Idrok	E’tiqodlilik	Temperament
Xotira	Bardamlik	Xarakter
Tafakkur	Tetiklik	Qobiliyatlar
Xayol	Apatiya	Iqtidor
Nutq	Qiziquvchanlik	Aqliy salohiyat
Diqqat	Qayratlanish	Xulq motivatsiyasi
	Ishonchililik	Ish uslubi
	Ijodiy ruxlanish	Mas’uliyat

30-rasm. Bilim o'zlashtirilayotganda psixikaning namoyon bo‘lish shaldlari.

200

0‘qituvchi, o‘quvchi va talabalardagi fikrlash jarayonni to‘g‘ri yoiga solish uchun amaliyot har qanday bilishning negizidir, degan qoidani hisobga olish zarur. Ta’limda o‘qituvchi bilim berish bilan cheklanmaydi, u o‘quvchilarning fikrlash faoliyatiga ham rahbarlik qiladi, o‘quvchilarda ishdagi mustaqillik, ijodkorlik qobiliyatlarini o'stiradi va shu tariqa o'rganilayotgan narsaning ongli ravishda o'zlashtirib olishga erishiladi, materialni idrok qilishlari va tushunib olishlari bilan biiga, uni puxta esda saqlab qolishlari to'grisidagi ham g‘amho‘rlik qiladi (31-rasm).


31-rasm. 0‘qitish faoliyati tarkibi.

0‘qituvchi o‘quvchi talabaning bilish faoliyatlarini tashkil qilish maqsadida o‘quv ishlami olib borar ekan, awalo ta’lim jarayoni orqali uch vazifani, ya’ni bilim berish orqali uch maqsadni hal qilish lozimligini unutmasligi kerak. Bu maqsadlar o'qituvchi va o'quvchilar faoliyatini birlashtiradi:

1.