X ibragimov, sh. Abdullayeva

Pedagogik talab - bu usul tarbiyaning''eng muhim usullaridan biridir. Talab - bu o‘quvchining turli vazifalarni bajarishi; ijtimoiy
109
xulq-atvor mezonlarini ifodalashi; u yoki bu faoliyatga qatnashib, bajarilishi zarur bo‘lgan aniq bir vazifa sifatida namoyon bo'lishi; u yoki bu haraktda rag‘batlantiruvchi yoki uni to‘xtatuvchi bo‘lishi; oqilona harakatlarga undovchi bo‘lishi mumkin^I.
0‘z-o‘zini tarbiyalash usullari. 0‘quvchida o‘z-o‘zini tarbiya- lashga, ya’ni o‘z ustida ongli batartib ishlashga ehtiyoj paydo bo‘]gandagina tarbiya jarayonini samarali deb hisoblasa bo'ladi. 0‘z-o‘zini tarbiyalash o‘quvchilaming o‘zini-o‘zi idora qilishi or- ganlari faoliyatida qatnashishlari, ulaming ijtimoiy faollik mavqeini shakllantirishning ta’sirchan vositasidir. O'quvchilar o'qishda, tar- biyada, darn olishda o‘z-o‘zini tarbiyalash usullaridan foydala- nadilar, o‘z-o‘zini tarbiyalash tashabbuskorlik va mustaqillikka un- daydilar. 0‘z-o‘zini tarbiyalash sifatlari bola bunga tayyor bo‘l- ganda, u o‘zini shaxs deb anglay boshlagach, amaliy ishlarga mus- taqillik ko‘rsata boshlagan vaqtda paydo bo‘ladi.
0‘z-o‘zini tahlil qilish - o‘z shaxsini, fazilatlarini tahlil qilishga xatti-harakatlari haqida o‘ylashga o'rgatadi. 0‘z-o‘zini nazorat qilish uchun o'quvchi o‘zining yurish-turishi, intizomi, ijobiy odatlarining ortib borishi va aksincha, salbiy odatlarining kamayib ¹ borishi haqida muntazam ravishda kundaligiga yozib boradi.
0‘z-o‘zini baholash - o‘quvchining qobiyalitini o‘z kuchi bilan yuzaga chiqishiga yordam beradi. 0‘z-o‘zini baholash o‘zining imkoniyatlarini hisob-kitob qilish, baholash, chetdan turib xolisona baho berish, o'zidan qoniqish hosil qilishda yordam beradi.
Tarbiyada rag‘batlantirish usulidan qanday foydalaniladi, lining qanday turlari va ahamiyati bor, degan savol ko‘pchilikni qiziqtirsa kerak. 0‘quvchi, bolalarning har biri o‘sib, kamol topib borayot- ganidan xursand bo'layotganini sezishi kerak. Faqat shundagina bola 0‘zining olg‘a siljib borayotganini ko‘ra biladi. Bunga erishish uchun rag‘batlantirish usulidan foydalaniladi. Rag‘batlantirish bo- laga ishonishga, unda bo‘lgan ijobiy qobiliyat va fazilatlarning ku- chini e’tirof etishga asoslangan. Rag‘batlantirish o‘quvchining ko'nglini oladi, uni quvontiradi, yanada yaxshiroq bo‘lishga unday- di.
Rag'batlantirishning quyidagi turlari mavjud:
0‘quvchining kuchi etadigan mas’uliyatli topshiriq berish orqali bolaga ishonch bildirish; maqtash: (ota-ona, jamoa oldida); esdalik sovg‘a berish; maqtov yorlig'i berish; stipendiya bilan taq- dirlash; teleko'rsatuvlarda maqtash; hurmat taxtasiga rasmini qo‘y- ish; qo'llab-quwatlash; ma’muriyat va jamoaning minnnatdorchi- ligi; musobaqalarda bayroq ko'tartirish; gazetada e’lon qilish; tele- videnieda ko‘rsatuv uyushtirish (17-rasm).


17-rasm.

Rag‘batlantirish pedagogik talab asosida bo‘lishi lozim. Tar- biyalovchi oshirib maqtashi, boshqa o'quvchi-yoshlaiga taqqoslab kesatishga yo‘l qo‘ymasligi, rag‘batlantirishga bo‘lgan talabchan- ligini oshirish lozim.