X ibragimov, sh. Abdullayeva

25-rasm.

153
Donolar axloq haqida turlicha filer bildirsalarda, ularning bar- chasi insonni mukammallikka erishtirishga xizmat qilivchi meson- lardan tashkil topganligini guvohi bo‘lamiz.

«Axloq ilmi insonlami yaxshi xulqlarga chaqirib, yomon xulq- lardan qaytarmoq uchun yaxshi xulqlarning yaxshiligini, yomon xulqlarning yomonligini bayon qiladuigan, bildiradurgan bir ilmdir. Наг kim axloq ilmini bilib amal qilsa, bu dunyoda aziz, oxiratda sharofatlik bo‘lur.
Agar bir kishining o‘zidan, ishidan, so‘zidan boshqa kishilar ozor topmasalar, yaxshi xulq deyulur. Agar ozor topadurgan bulsa- lar yomon xulq deb atalur».¹
«Axloq insonlarni yaxshilikka chaqiiguvchi, yomonlikdan qay- targuvchi bir ilmdir. Yaxshi xulqlarning yaxshiligini, yomon xulq- laming yomonligini dalil va misollar ila bayon qiladuigan kitobni axloq deyilur.
Agar nafs tarbiyat topib, yaxshi ishlami qilurga odat qilsa, yaxshilikka tavsif bo‘lib, «yaxshi xulqlar», agar tartibsiz o'sib, yomon ishlar qiladurg‘on bo‘lib ketsa, yomonlikka tavsif bo'lib, «yomon xulqlar» deb atalur».^{I II}
«Axloq tarbiyasi insonni axloqiy barkamollikka yetkazish va uning bashariyat jamiyatiga foydali inson qilib tarbiyalashdan ibo- ratdir...
Bolalar suvga o‘xshaydilar. Suv qaysi rangdagi idishda bo‘lsa, o‘sha rangda tovlangani kabi, bolalar ham qanday muhitda bo‘l- salar o'sha muhitning shunday odat va axloqini qabul qiladilar. Ax­loqiy tarbiyaning eng buyuk sharti shundan iboratki, bolalar ko‘p- roq yaxshi va yomon axloqni o‘z uylaridan, ko'chadagi o‘rtoq- laridan, maktabdagi o‘quvchilardan qabul qiladilar»^III. Demak, axloq butun insoniyatga hos bo‘lgan tushunchadir. Uning mohiyati shaxs xatti-harakatlari, turmush tarzi, ijtimoiy munosabatlar mazmunini ifodalaydi.
Axloqiy tarbiya mazmuni
Axloqiy tarbiya mazmuni asosan quyidagilarda o‘z ifodasini topadi:

1. 
   Jamiyatga, Vatanga muhabbat va sadoqatni tarbiyalash. Bu xildagi munosabatlar shaxsning vatanparvarligi, fuqaro yetukligi, baynalminallik kabi fazilatlarda aks etadi, uning maqsadlarida vatan boyliklarini ko‘paytirish, mustahkamlash va himoya qilishga qara- tilgan amaliy ishlarida namoyon bo‘ladi.
   
2. 
   Mehnatga axloqiy munosabatni tarbiyalash. Bu axloqiy munosabat shaxsning mehnat jarayonida namoyon bo‘ladigan yuk- sak ongida, mehnatning hayotdagi rolini anglashida, xususiy va ja- moa mehnatiga tayyorlik, mehnatsevarlikda ifodalandi.
   
3. 
   Atrofdagi kishilarga axloqiy munosabat. Shaxsning jamoat- chilik, ko‘pchilik manfaatini o‘z shaxsiy manfaatidan ustun qo‘y- ishidir.
   
4. 
   Shaxsning o‘ziga, o‘z xulqiga axloqiy munosabatni tarbiya- lashi - bu o'quvchini ongli intizom ruhida tarbiyalashdan iboratdir.