X. H. Ibragimov

Davlat tili
— muayyan mamlakatda qonun chiqarish, ijroiya va sud 
hokimiyatlarida ish yuritish uchun rasmiy belgilangan til. Odatda, koʻp millatli 
mamlakatlarda, mas, Hindiston, Kanada, Shveysariyada qaysi til yoki tillar rasmiy 
ekanligi konstitutsiyalarida belgilab qoʻyilgan. Davlatlarning koʻpchiligida rasmiy 
til bilan Davlat tili aynan bir xildir. Faqat ayrim mamlakatlardagina rasmiy til 
maqomi davlat tili maqomidan farqlanadi. Mas, Shveysariyada konstitutsiyaga 
binoan nemis, fransuz, italyan tillari — rasmiy til; nemis, fransuz, italyan va 
retoroman tillari — davlat tili sanaladi. 
Oʻzbekistonda shoʻrolar hukmronligi paytida davlat tili haqida umuman 
gapirish ham mumkin boʻlmagan, aksincha oʻzbek tilining ijtimoiy hayotda 
qoʻllanilishi tobora cheklanib qolgandi. Jamiyatni qayta qurish maʼnaviy 
poklanishni boshlab berdi. Uning natijasi oʻlaroq "Oʻzbekiston Respublikasining 
davlat tili haqida"gi qonun qabul qilindi (1989 y. 21 okt.). Bu qonun oʻzbek xalqi 
milliy ongining rivojlanishida, mamlakat mustaqilligi mustahkamlanishida, 

---

4 
madaniy merosning tiklanishida muhim rol oʻynadi. Mazkur qonun qoidalari 
Oʻzbekiston Konstitutsiyasida mustahkamlab qoʻyildi. Konstitutsiyaning 4-
moddasiga binoan Oʻzbekistonda davlat tili— oʻzbek tilidir. Qoraqalpogʻistonda 
bunday maqom qoraqalpoq tiliga ham berilgan. Mamlakatda yuz berayotgan real 
jarayonlar va imkoniyatlarni hisobga olib, lotin yozuviga asoslangan oʻzbek 
alifbosini uzil-kesil joriy etishni bosqichma bosqich amalga oshirib borish vazifasi 
til islohoti bilan bogʻliq masalalarga zarur tuzatishlar kiritish ehtiyojini tugʻdirdi, 
respublika hali sobiq Ittifoq tarkibida boʻlgan va madaniy-maʼnaviy sohada oʻziga 
xoslikni mustahkamlashga intilgan bir sharoitda qabul qilingan davlat tili haqidagi 
qonunning koʻpgina moddalariga oʻzgartirishlar va qoʻshimchalar kiritishni taqozo 
etdi. Natijada 1995 y. 22 dekabrda Oʻzbekiston Respublikasining davlat tili 
haqidagi qonuni yangi tahrirda qabul qilindi. Oʻzbek tilining Oʻzbekiston 
Respublikasi hududida davlat tili sifatida amal qilishining huquqiy asoslari ushbu 
qonun va b. qonunlar bilan belgilanadi. Oʻzbekiston Respublikasida davlat tilini 
oʻrganish uchun barcha fuqarolarga shart-sharoit yaratiladi hamda millatlar va 
elatlarning tillariga izzat-hurmat bilan munosabatda boʻlish, ularning rivojlanishi 
taʼminlanadi. Davlat tilini oʻqitish bepul amalga oshiriladi (4-modda). Davlat tiliga 
yoki boshqa tillarga mensimay yoki xusumat bilan qarash taqiqlanadi. 
Fuqarolarning oʻzaro muomala, tarbiya va taʼlim olish tilini erkin tanlash huquqini 
amalga oshirishga toʻsqinlik qiluvchi shaxslar qonun hujjatlariga muvofiq javobgar 
boʻladilar (24-modda). Mamlakatda demokratik, baynalmilal tamoyillarga rioya 
qilinib, har bir millat va elatning erkin rivojlanishi, ularning til mustaqilligi va 
tengligi taʼminlangan. Taʼlimtarbiya ishlari oʻzbek tilidan tashqari tojik, rus, 
qozoq, koreys, turkman, qirgʻiz tillarida ham amalga oshiriladi. Milliy 
markazlarning faoliyati uchun yetarli imkoniyat yaratilgan. Shaxsga millati, irqi, 
tili, urf-odat va anʼanalariga qarab biror imtiyoz berish yoki shu vajdan huquqlarini 
cheklash javobgarlikka sabab boʻladi.