X asranboeva

S.Ilk bolalik davrida o‘z-o‘xini anglash

Bu davrdagi bolalaming xatti-harakatlairi ulaming xohish va hissiyotlari juda o‘zgaruvchan bo‘ladi. Masalan, bolaning yig‘lashi hamda yig‘idan

to‘xtaslii juda tez o‘zgaradi. Ilk davrda bolada o‘z yaqinlariga: onasi, otasi, buvi-buvalari, tarbiyachisiga nisbatan muhabbat shakllanadi. Bola o‘z yaqinlaridan maqtov olishga harakat qiladi. Ota-onalar tomonidan bolaning xatti-harakatlairi va shaxsiy xususiyatlariga beradigan ijobiy emotsional baholari ularda o‘zlarining layoqat va imkoniyatlariga nisbatan ishonchini shaJdlantiradi. U o z ota-anasiga nihoyatda qattiq bog‘langan bo‘lib, intizomli \'a itoatkor bo'ladi. Ana shu bog‘liqlik sababli bolaning asosiy ehtiyqjlari qondiriladi, xavotirligi kamayadi. Onasi yonida bo‘lgan bolalar ko‘proq hiirakat qiladilar va atrof muhitni o‘rganishga intiladilar. Bu davrda bola o‘z ismini juda yaxshi o‘zlashtiradi. Bola doimo o‘z ismini himoya qiladi, uni boshqa ism bilan chaqirishlariga norozilik bildiradi. Kattalaming bola bilan qiladigan muomala-munosabati uiiing o‘zini alobida shaxs sifatida anglashini bosUanishiga imkoniyat beradi. Bu jarayon asta-sekinlik bilan amalga oshadi. ICattalaming bola bilan qanday muomala qilishlaiiga qarab uning o‘z «Men”ini anglay boslilaslii binmimcha awalroq уоЫ kechroq yuzaga keUshi mumkin. 3 yoshli bola o‘zini, o‘z xohish va ehtiyojlarini qondirishi mumkin bo‘llgan manba deb biladi va bu uning ^Menga bering’\ «Menham6ora/iia«»kabitalabliirida ko‘rinadi. Uch yoshli bolalar o‘zlarini o‘zgalar bilan taqqoslay boshlaydilar, buning natijasida bolaliu-da o‘z-o‘zini baholash vujudga keladi. Shu davrdan boshlab bolalarda mustaqil bo‘liish ehtiyoji yuzaga keladi va bu ulaming «o*zint qilaman” qabilidagi so‘zlarida namoyon bo‘ladi.

3 yoshdagi inqiroz: 3 yoshga kelib bola o‘zini kattalar bilan taqqoslay boshlaydi va kattalar qilislii mumkin boigan (huquqi bo‘lgan), ular bajara oladigan har^atlami bajarishga intiladi. “Me/i katta bi}4sam mashina haydayman", «Men sizga katta tort olib kelaman», «Mening yuzta qo ‘g ‘irchog‘int boHadi» kabi xohishlarini o‘z tili bilan ifodalay^ va u kelasi zamonda gapirsa ham o‘zining barcha xohishlarini shu bugun amalga oshirishga W akat qiladi. Ko‘pincha bunday :dslat qat’iylik va qaysarlik bilan namoyon bo‘ladi. Bu qaysarlik asosan bolaning kattalaj-ga bildirgan salbiy xatti-harakatlarida namoyon bo‘ladi. Bola o‘zini mustaqil harakat qila olishini anglagan vaqtdan boshlab, unda «o‘zim qilaman» boshlanadi va bu yana qaysarlik va o‘jarlik larzida ko‘rinadi. 3 yoshdagi iaqiroz bola shaxsining ma’limi bii- darajada rivojlanganligi va kattalai' bajaradigan xatti-harakatlami qila olmayotganligini mglashi natijasi hisoblanadi. Inqiroz davrida yuzaga keladigan iroda, layoqat va boshqa bir qancha xususiyatlar uni shaxs bo‘lib shakllanishiga tayyorlaydi.