Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

3.3.Рақамли телевизион сигнални алоқа каналлари орқали узатишга 
бўлган талаблар. 
Рақамли телеэшиттиришни ташкил этишнинг сунъий йўлдош ва кабел 
орқали узатиш имконияти бутун дунѐ учун маъқул йўл ҳисобланади. Шу 
ўринда ўз ўзидан савол туғилади. Рақамли телеэшиттиришни ташкил 
қилишда нимага айнан ер усти узатиш варианти танланади? Бу тизим кўплаб 
технологик қурилмалар ва қиймати жиҳатдан баланд бўлган ускуналар ҳамда 
доимий сервис тизимини талаб қилиши барчамизга маълум. Ушбу ҳолатни 
ѐритиш учун ҳар бир регион учун бир қанча факторлар кўриб чиқилиши 
зарур. Улар: 

Регионал талаблар (инфраструктура тарихи, сунъий йўлдошдан 
қабул йўқлиги) 

Регионал географик ҳолат 

Портатив телевизион қабул 

Мобил телевидениедан фойдаланиш даражаси 

Маҳаллий муниципиал қўшимча хизматлар (регионал/шаҳар 
телевидениеси) 
Дунѐда кўпгина давлатлар сиѐсий, географик ѐки табиат сабабларига 
кўра сунъий йўлдошли телевидение тизимига эга эмас. Кўпгина ҳолатларда 
ушбу тизим ўрнига сурункали музликлар ѐки аҳоли кам яшайдиган 
пунктларга етарли маблағ ажратилмаганлиги сабали кабелли тизим билан 
алмаштирилади. Экваторга яқин давлатларда эса географик муаммо – бу 
антеннани 
йўналишини 
деярли 
ер 
сатҳи 
билан 
бир 
сатҳда 
ўрнатилишидадир.Чунки ернинг сунъий йўлдоши жойлашган нуқтаси шуни 
талаб қилади. Шу ва шу каби бошқа муаммолар туфайли ер усти эшиттириш 
тизимидан фойдаланиш долзарб масала ҳисобланади.
Рақамли телевизион сигналларни узатишдаги асосий талаблардан бири 
мавжуд 
аналог 
телевидение 
алоқа 
каналларидан 
фойдаланишни 
таъмилашдир. 
Буни талабни бажармаслик жуда катта молиявий харажатларга олиб 
келади, чунки рақамли телевидение учун янги частота диапазонларини 
бириктириш, узатувчи ва қабул қилувчи қурилмаларни, антенналарни 
алмаштириш, кенг полосали узатгичлар ва телевидение қабул қилгичларни 
яратиш кераклигига олиб келар эди. Бу ерда аввал айтилгандек, МPEG – 2 
кодерининг чиқишида максимал битрейт қиймат 15 Мбит/с етади.
Сигналнинг амплитудаси икки қийматини қабул қилиши мумкин 
амплитуда манипуляцияси ҳосил қилинганда алоқа канали орқали 
узатишдаги самарадорлик 1 (бит/с) Гц бўлиши мумкин. Демак рақамли 
телевизион сигнални узатиш учун керак бўладиган частота полосаси 15 МГц 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР 
85 
бўлиши лозим, бу эса стандарт телевидение каналининг узатиш полосанинг 
сезиларли даражада кенгайтиришни талаб қилади. (Ўзбекистон
ва МДХ 
давлатларида 8МГц, Европа, АҚШ,Японияда 6 МГц) 
Шунинг учун ҳам рақамли телевизион сигналларини узатишда,яъни 
частоталар полосасидан самарали фойдаланишда, айниқса бир неча оддий 
аниқликдаги сигналларни битта каналда узатиш ѐки юқори аниқликдаги 
телевизион сигналларни узатиш учун мураккаб модуляцияларни қўллашга 
тўғри келар эди. 
Бундан 
ташқари 
аналог 
телевидениедаги 
оний 
қийматлари 
узатиладиган тўлиқ рангли телевизион сигнал (ТРТВС) ва овоз ташкил 
этувчисидан фарқли равишда рақамли телевидение тизимида, алоқа канали 
орқали, алоҳида телевизион программаларнинг(программа оқимлари) 
сиқилган рақамли оқимлари узатилади. Бунда программа оқими видео, аудио 
ва қўшимча ишчи ахборотлар сигналларини бирлаштирган якка транспорт 
оқимини ташкил этади. 
МPEG – 2 нинг транспорт оқими 4та программа оқимини ўз ичига 
олади ва МPEG-4 транспорт оқими эса 8 – 12та программа оқимини олади. 
Транспорт оқимининг халақитбардошлигини ошириш муҳим вазифа, 
чунки халақитлар аналог телевидение кўрсатиш сифатини ѐмонлаштирса, 
рақамли ахборотнинг халақит сигналлари орқали бузилиши тасвир ва овозни 
жуда катта бузилишларига ѐки телевизион ахборотларни умуман йўқолишига 
олиб келиши мумкин. Амалиѐтда бу кўрсатув кадрларининг ―қотиб қолиши‖ 
ѐки уларда мозаикали(чаплашиб кетган) кадр пайдо бўлишига олиб келади. 
Шундай қилиб, рақамли телевизион каналларда, халақитбардошлик 
етарли даражада таъминланмаса, улар нормал фаолият кўрсатишлари мумкин 
эмас. Шунинг учун хатоликлар пайдо бўлиш сабабларини кўриб чиқамиз: 
– халақитлар -шовқинларнинг табиий ҳар хил турлари (иссиқлик 
шовқини, зарядлар ташувчиларнинг генерация – рекомбинациясини 
шовқини, касрий шовқини ва ҳ.к), улар асосан қабул қилгичларнинг кириш 
каскадларида намоѐн бўладилар; 
– индустриал ва атмосфера халақитлари (қисқа кўринишдаги, 
ѐйсимон разрядланишлар -пайвандлаш аппаратларида, электр транспорти 
воситаларида, момақалдироқ вақтида); 
– интерферацион халақилар -қўшни худудларда худди шу 
частоталарда ишлайдиган радио узатгичлардан чиқувчи халақитлар;
– 
кўп нурли радиотўлқинлардан ҳосил бўлувчи халақитлар-ернинг 
усти, 
қурилиш 
иморатлари,металл 
сатҳлардан 
ва 
ҳ.к. 
қайтган 
радиотўлқинлар
.
Шундай қилиб, халақитлар бирламчи ва пакетли (гуруҳли) 
бўлишлари мумкин. 
Бирламчи (якка) хатолар бир бирига боғлиқ эмас ва пакетли хатолар 
бирданига бир неча қўшни иккилик символларни бўлиши мумкин. Мисол 
учун: кўп узоқ давом этган импульс халақитлар тасвир сигналида кема кет 
келаѐтган бир неча иккилик символларни барчасини нолга ѐки бирга 
айлантириши мумкин. 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР 
86 
Халақитлардан сақланишнинг анъанавий усуллари: телевизион 
сигналларнинг узатгичлари қуввати ошириш, антенналарни айни ҳолатга мос 
келувчи кўрсатгичларини таъминлаш, қабул қилгич қурилмаларида кичик 
шовқин чиқарувчи деталларни қўллаш, совитиш қурилмаларини ишлатиш 
(вентиляция қўллаш), қўшни худудларда частота тақсимланишини 
оптималлаштиришлардир 
Рақамли сигналлар узатилганда эса, халақитларни камайтириш учун, 
халақитларнинг пайдо бўлишини аниқловчи ва уларни йўқотилишини амалга 
оширувчи махсус кодлардан фойдаланиш мумкин. 
Бундан ташқари танланган модуляция усули ҳам халақитларни 
камайтиришга йўналтирилган бўлиши лозим. Шунинг учун ҳам рақамли 
телевидениеда сигналларни узатиш усуллари аналог телевидениедан тубдан 
фарқ қилади.