Zaripova Matluba Qulfitdinovna

 
1.2 rasm. Bo‘lajak o‘qituvchi innovatsion faoliyati modeli tuzilmasi 
V. Funksiyalar (vazifalar) – bo‘lajk o‘qituvchi asosiy majburiyatlarining 
umumlashtirilgan tavsifi. 
S. Innovatsion faoliyat  ko‘rinishlari, ular yordamida bo‘lajak o‘qituvchi 
masalalarni hal etadi va funksiyalarni amalga oshiradi. 
Бўлажак ўқитувчи инновацион фаолиятининг 
асосий мақсад ва вазифалари 
(жамиятнинг ижтимоий буюртмаси) 
Бўлажак ўқитувчи инновацион 
фаолияти мазмуни 
Муаммолар 
Вазифалар  
Кўринишлар  
Инновацион фаолият самарадорлигини  
таъминловчи воситалар 
Ўқитувчининг касбан аҳамиятли 
шахс сифатлари ва хусусиятлари 
Тажриба, ҳаракатлар 
Ижтимоий-
психолигик 
хусусиятлар 
Психологик
-
физиологик 
сифатлар 
 
Билимлар  
 
Малакалар  
Инновацион фаолиятни амалга 
ошириш шароитлари 
Макрошароит 
Микрошароит 

---

47 
 
D. Bo‘lajak o‘qituvchilar tomonidan qo‘llaniladigan muammoni yechish 
usullari va vositalari. 
II.  Innovatsion  faoliyat  samaradorligini  ta’minlovchi  vositalar  (tajriba, 
harakat, shaxs sifati): 
A. Bilimlar 
V. Pedagogik ko‘nikma va malakaar. 
S.  Innovatsion  faoliyatning  yuqori  darajada  muvaffaqiyatini  asoslovchi 
shaxs sifatlari. 
Yuqorida keltirilgan barcha komponentlar bir-biri bilan uzviy bog‘liq va 
ularni  tashkil  etuvchi  ko‘rsatkichlarning  aniq  ro‘yxatiga  ega.  Har  bir 
ko‘rsatkichni  model  unga  qo‘yilgan  talablarga  javob  berishi  uchun  yetarli 
bo‘lgan umumlashtirishning turli (umumiy, oraliq va konkret) sathlarida ochib 
beriladi.  Ular  quyidagicha  shakllantirilishi  mumkin:  a)  empiriklik;  b)  ob’ektni 
o‘rganishning  majmuaviyligi;  v)  ob’ektni  ifodalash  va  tahlil  qilishning 
to‘laqonliligi. Masalan, faoliyat funksiyalari va ko‘rinishlari ro‘yxati – umumiy, 
hal etish yo‘llari (usullari va vositalari) – oraliq, bilimlar, ko‘nikma va malakalar 
sohasi – umumiy, oraliq va aniq, shaxs sifati – umumiy darajada bajarilgan. Buni 
shu  bilan  tushuntirish  mumkinki,  faoliyatning  turli-tuman  va  rang-barang 
pedagogik  vazifalar  shartlariga  javob  beruvchi  muammolari,  funksiyalari  va 
ko‘rinishlari ro‘yxatini konkret sathda izohlashning hajm bo‘yicha ham tuzilma 
bo‘yicha  ham  imkoniyati  yo‘q.  Ikkinchidan  o‘quv  fanlari  spesifikasinig  o‘zi 
ta’limning  turli  maqsadlarini  nazarda  tutadiki,  barcha  fan  o‘qituvchilari 
manfaatlariga  mos  keladigan  “umumlashgan  modelni”  yaratish  imkoniyatini 
bermaydi.  Lekin  fan  o‘qituvchisining  mos  fanga  shaxsiy  qiziqish  moyilligini 
ifoda etuvchi innovatsion faoliyatning to‘liq modelini ishlab chiqish fikrida jon 
bor, albatta. Bunday nuqtai nazar professor Yu.K. Vasilev tomonidan pedagogika 
oliy  ta’lim  muassasasi  talabalarining  politexnik  tayyorgarligini  tashkil  etish 
borasida aytilgan (41 –B.8). 

---

48 
 
Shunday qilib, izlanayotgan modelni yaratishga imkon beruvchi umumiy 
o‘rta  ta’lim  maktabi  o‘qituvchisining  innovatsion  faoliyatini  tadqiq  qilish 
quyidagi asosiy talablarga bo‘ysunadi: tadqiqot ob’ektini har tomonlama qarab 
chiqish, nazariy g‘oyalar va real amaliyotning birligi, ob’ektni uning tabiiy o‘zaro 
aloqalari doirasida o‘rganish, ob’ektni tadqiq qilishga tizimli yondashuv.  
Ishlab  chiqilgan  modelga  muvofiq  ravishda  ishlab  chiqilgan  xulosa 
o‘qituvchi innovatsion faoliyatining ideal analogi (o‘xshashi) sifatida quyidagi 
mezonlarga asoslanadi: 
1.
 
Innovatsion  modelning  barcha  bo‘limlari  va  ko‘rsatkichlari 
mazmunining  universalligi  (umumlashganlikning  1-  va  11-sathi)  barcha  fan 
o‘qituvchilariga, ularning pedagogik kasbi yo‘nalishi qanday bo‘lishidan qat’iy 
nazar, tegishlidir.  
2.
 
Umumiy  tavsiflar  asosida  fakultet  yo‘nalishi  va  olib  boriladigan 
fanga bog‘liq ravishda fan o‘qituvchisi mehnati xususiyatini aks ettiruvchi model 
ko‘rsatkichlari  mazmunining  invariantliligi  (umumlashganlikning  III  i  IV 
sathida). 
3.
 
Modelda  keltirilgan  ko‘rsatkichlar  mazmunining  tizimli,  induktiv-
deduktiv  uslublaridan  foydalanish  yo‘li  bilan  erishilgan  to‘laqonliligi  va 
ishonchliligi. 
4.
 
Bo‘lajak  o‘qituvchi  innovatsion  faoliyati  modeli  tuzilmasining 
“faoliyat”  kategoriyasi  ta’rifiga  pedagogik  va  psixologik  nazariyalarda 
keltirilgan yondashuvga muvofiqligi.  
Shuning uchun umumiy o‘rta ta’lim maktabi o‘qituvchisining innovatsion 
faoliyati  modeli,  uning  barcha  ko‘rsatkichlari  mazmuni  universal  hisoblanadi. 
Masalan, muammolar, funksiyalar, faoliyat shakllari kabi ko‘rsatkichlar barcha 
mutaxassisliklar o‘qituvchilarga xos sanaladi. Kasb nuqtai nazaridan ahamiyatli 
shaxs xususiyatlari va shaxs sifatlari ham shunday bog‘liqlikda bo‘ladi. Ularga: 
a)  umumijtimoiy,  ya’ni  shaxsning  intiluvchanligi:  fan  o‘qituvchisining 

---

49 
 
pedagogik  faoliyatga  shaxsiy  munosabatlarini  tavsiflovchi  dunyoqarashi, 
ko‘rsatmalari, qadriyatlarga munosabati, o‘z mehnatining ijtimoiy ahamiyati va 
rolini tushunishi; b) individual-tipik – o‘qituvchi mehnatining tanlangan faoliyat 
sohasida samaradorligini ta’minlovchi qobiliyati, xarakteri, temperamenti. 
Bilimlar,  ko‘nikma  va  malakalar  mazmuni,  ularning  nisbati  va 
shakllanganlik  me’yori  ham  turli  mutaxassisliklar  bo‘yicha  o‘qituvchilarni 
tayyorlash  uchun  o‘quv-dasturiy  hujjatlarda  alohidalashuvning  umumiy 
tamoyillariga  ega  bo‘lishi  mumkin.  Shu  bilan  birgalikda  modelning  har  bir 
ko‘rsatkichida  o‘qituvchi  innovatsion  faoliyatning  o‘ziga  xos  xususiyatlarini 
tavsiflovchi yo‘nalishlar qayd etiladi. 
Biz  ishlab  chiqqan  innovatsion  faoliyat  modeliga  fan  o‘qituvchisini 
innovatsion tayyorlashni takomillashtirish muammosini hal qilishning dastlabki 
bosqichi sifatida qarash kerak. Bu modeldan fan o‘qituvchisi mehnati mazmuni 
va  xarakteri  haqida  ob’ektiv  axborotlar  manbai  hamda  bo‘lajak o‘qituvchilarni 
tayyorlashning  mavjud  mazmuning  umumiy  o‘rta  ta’lim  maktabi  tizimining 
amaldagi,  real  ehtiyoji  bilan  solishtirish  imkonini  beruvchi  instrumentariy 
sifatida foydalanish mumkin.