|
Modellashtirish
– tabiatdagi shunday ob’ektni (modelni) qurish (yoki
tanlash) va o‘rganish bo‘lib, unga tadqiqot etilayotgan ob’ektni shunday
joylashtirish mumkinki, uni o‘rganish bu ob’ekt haqida yangi axborotlar beradi
(47-B.13).
Bo‘lajak o‘qituvchi faoliyatini modellashtirishda majmuaviy yondashuv
qabul qilingan bo‘lib, unga “ob’ektni qarab chiqishda fanlararolik, to‘laqonlilik
va ko‘p bosqichlilik” ko‘rsatmalari xarakterlidir. (47-B.12). Bu prinsiplar
modellashtirishning real tadqiqot vositalaridan biri hisoblanib, o‘qituvchining
loyihalashtirilayotgan innovatsion faoliyati yaxlitligini ta’minlash uchun xizmat
qiladi. Modelni yaratish bo‘yicha keyingi harakatlarimizni aniqlab olish
maqsadida ana shu prinsiplarga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.
Fanlararolik prinsipi ob’ekt to‘g‘risida predmetli tasavvur sintezini
amalga oshirishni nazarda tutadi, ya’ni bo‘lajak mutaxassis-o‘qituvchilar
innovatsion faoliyatini izohlash ular o‘rganadigan jamiyatshunoslik, psixologik-
pedagogik, uslubiy va boshqa fanlarga tayanadi. Innovatsion faoliyatning
standartli ro‘yxatini aniqlashda fanlarning oqilona maqsadga muvofiq ishtiroki
fanlararo tadqiqot ta’minlanmaydi. Ushbu prinsipning asosiy vazifasi – modelni
yaratish maqsadida fan mutaxassislari o‘rganadigan barcha fanlarning o‘zaro
bog‘lanish masalasidur.
44
Ikkinchi prinsip (tadqiqotning to‘laqonliligi) ob’ektni modelga adekvat
ifodalashdan kelib chiqadi. Ma’lumki, tadqiqotning to‘laqonli bo‘lmasligi
olingan natijaning ob’ektiv bo‘lmasligini bildiradi, bu esa undan foydalanish
sohasining torayishiga olib keladi. To‘laqonlilik deganda ob’ektning tadqiq
qilingan qirralari tushuniladi, bu tuzilmaviy ko‘rinishda uning bir butunligini
adekvat ifoda etadi. Tahlilning to‘laqonliligi modelda innovatsion faoliyatning
barcha tomonlari qayd etilishining bevosita kafolati sanaladi. Shu holatni hisobga
olgan holda o‘qituvchi faoliyati ko‘rsatkichlari to‘plami va uning morfologik
tarkibi turli usullar yordamida ko‘p martalab tekshirish tufayli yetarli darajada
to‘liq (mutlaq emas, albatta) shakllanadi.
Uchinchi prinsip tadqiq qilinayotgan ob’ektni o‘rganishni har bir darajada
ob’ektning yaxlitligini ifodalashga qodir bo‘lgan yana ham umumiyroq va
yanada xususiyroq omillar, vaziyatlar, holatlarga ajratishni talab qiladi. Bo‘lajak
o‘qituvchining innovatsion faoliyati modelini yaratishda ko‘p bosqichlilik uning
barcha bosqichlarida o‘z ifodasini topgan. Shuning uchun bu prinsip negizida
mutaxassis-o‘qituvchining innovatsion faoliyatining komponentlar ro‘yxati,
ya’ni umumiy, oraliq va konkret darajadagi komponentlar ro‘yxati tuziladi.
Mazmun har bir bosqichda alohida aks etadi va turli maqsadlarga xizmat qiladi.
Bo‘lajak o‘qituvchi modelini ishlab chiqishda ikki o‘zaro bog‘liq va bir-
birni taqozo qiluvchi ob’ekt: bo‘lajak o‘qituvchi shaxsi va uning innovatsion
faoliyati e’tiborga olinadi. Bunday faoliyatni biz bir tomondan, umumlashtirilgan
va yetarli darajada soddalashtirilgan fenomen sifatida qaraymiz. Ikkinchi
tomondan esa, maktab ta’limi alohida va umumiy maqsadlarini – o‘quvchi
yoshlarni mustaqil hayotga va jamiyatning ijtimoiy buyurtmasi talablari muvofiq
ravishda mehnatga tayyorlashni amalga oshiruvchi ma’lum doiradagi
sub’ektlarga (mansabdor shaxslarga) xos bo‘lgan tizim sifatida ko‘ramiz. Bu
faoliyat bir qator alohida harakatlar (umumiy maqsadga erishish usullari) va
45
o‘zaro aloqador komponentlardan tarkib topadi, ularning har biriga mutaxassis –
fan o‘qituvchining ma’lum kasbiy funksiyasi mos keladi.
Innovatsion faoliyat modelini shakllantirishda jamiyatning har bir
a’zosiga xos bo‘lgan shaxs sifatlari va xususiyatlari ichidan faqatgina eng
ahamiyatli
va
bo‘lajak
o‘qituvchi
o‘z
mutaxassisligi
uchun
umumlashtirilganlarini tanladik. Ularni o‘qituvchi dars beradigan fanga bog‘liq
ravishda aniqlashtirishi pedagogik innovatsiyani amalga oshirishga nisbatan
ahamiyat kasb etmaydi.
Biz ishlab chiqqan bo‘lajak o‘qituvchining umumiy o‘rta ta’lim
maktablaridagi innovatsion faoliyati modeli tuzilmasi 1.2 rasmda keltirilgan. Bu
tuzilma asosan to‘rtta asosiy ko‘rsatkich bilan ifodalangan bo‘lib, ular bo‘lajak
o‘qituvchi innovatsion faoliyatining ichki tuzilmasini aks ettiradi:
1. Innovatsion faoliyatning umumiy maqsadi;
2. Innovatsion faoliyatning mazmuni;
3. Innovatsion faoliyat samaradorligini ta’minlovchi vositalar;
4. Innovatsion faoliyatni amalga oshirish shart-sharoitlari (1.2 rasm).
Bunda innovatsion faoliyat modelining birinchi va oxirgi komponentlari
“bo‘lajak o‘qituvchi faoliyatining ijtimoiy-kasbiy foni” blokiga birlashtirilgan.
Bunday uslubiy yondashuvni amalga oshirgandan keyin innovatsion faoliyat
modeli qolgan ikki ko‘rsatkich bilan batafsil tavsiflanadi:
I. Innovatsion faoliyat mazmuni quyidagilardan tashkil topgan:
A. Muammolar (masalalar), ya’ni bo‘lajak o‘qituvchilar tomonidan
bosqichma-bosqich hal etiladigan O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishning yangi shart-sharoitida o‘quvchilarni mustaqil hayotga va
mehnatga tayyorlash bilan bog‘liq muhim muammolar va masalalar.
46
Do'stlaringiz bilan baham: |
