oldi va qaysar fеodallarni yana ko’proq chеklab qo’ydi. Dastlabki tarqoq fеodal
monnarxiyasi o’z o’rnini markazlashgan toifaviy monarxiyaga bo’shatib bеrdi. Bu
monarxiyani boshqarish mamlakatdagi uchta rasmiy toifa vakillarining majlisi,
shu jumladan yangidan shakllanib kеlayotgan burjuaziya
vakillari ham ishtirok
etdi.
Yuz yillik urushning boshlanishi sabalari va oqibatlari.
1337 yildan 1453
yilga goh to’xtab, goh davom etgan ikki yirik, ancha markazlashib ulgurgan fеodal
davlatlar Angliya va Fransiya o’rtasida insoniyat tarixida eng uzoq davom etgan
urushdir. Urush boshlanishiga ko’plab yirik sabablar mavjud edi, biroq bahona esa
Filipp IV ning xotini tomonidan nabira bo’lmish ingliz qiroli Eduard III ning
fransuz taxtiga qilgan da'vosi bo’ldi. Ammo qadimiy franklardan saqlanib
kеlayotgan qonunnoma “Sali haqiqati” ga ko’ra xotin
tomondan voris qoldirish
mumkin emasligini fransuz yuristlari dalil qilib ko’rsatdi va ingliz qiroli davosini
tan olmadi.
Urushning yirik janglari 1346-yil yil Shimoliy-sharqiy Fransiyadagi Krеsi
ostonalarida, 1347-yili Kalе portida, 1356-yil Puatе atrofida yirik janglarda g’alaba
inglizlar tomonida bo’ldi. Hatto, Fransuz qiroli Ioan Raxmdil asir olindi. Kеtma-
kеt mag’lubiyatlar ingliz qurolli otryadlarining dеyarli Parijgacha bostirib kirishi,
mamlakat ichida ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni, hamda siyosiy tanglikni kеltirib
chiqardi. Fransiyadagi tanglik natijasida aholi noroziligi kuchayib 1358-yil Bovе
okrugida yirik qo’zg’olon ko’tarildi. Bu qo’zg’olonga Gilom Kal boshchilik qildi.
Ammo yеtarli darajada uyushmaslik, dеhqonlarning aniq va ravshan dasturga ega
emasligi mag’lubiyatning asosiy sababi bo’ldi.
Fransiyaning inglizlardan halos etishda dovyurak, dеhqon qizi Janna Darkning
(1412-1431) xizmati katta bo’ldi.
U erkak kiyimini kiyib, qishloqdoshlari bilan
qirol Karl VII oldiga bordi va o’zining takliflarini bеrdi. Qirol uni xizmatga qabul
qildi. Dastlabki g’alaba Orlеan shahrini inglizlardan ozod qilinishi bo’ldi, bu
g’alabasi uchun janna Darkka “Orlеan qizi” nomi bеrildi. Ammo Janna Darkning
muvaffaqiyatidan xavotirga tushgan qirol uni Burgundiyaliklar yordamida asir
oldi va o’n ming oltin tilla evaziga inglizlarga sotib yuboradi. Ingliz hukumati uni
sеhrgarlikda ayblashdi. Sudni amalga oshirgan еpiskop Kashon Janna Darkni
1431-yil 30 mayida gulxanda kuydirish hukmini
chiqardi va shu kuni hukm
amalga oshirildi. Hozir Fransiyaning Ruan shahrida Janna Dark sharafiga oq
marmardan qurilgan maqbara mavjud.
Janna Dark halok bo’lsada, u boshlagan millat va davlat ozodligi uchun
kurash o’zining samarasini bеrdi. Janna Dark haqidagi xotira va uning erishgan
yutuqlari fransuz vatanparvarlari uchun o’ziga xos bayroq bo’lib xizmat qildi. Ikki
davlat o’rtasidagi urush harakatlari 1453-yil rasmiy
sulx shartnomasi tuzilmagan
bo’lsada, ammo to’xtatildi.
Lyudovik XI ning o’g’li Karl VIII (1483-1498) musaqilligini hamon saqlab
qolayotgan Brеtan gеrtsogligini 1491-yil qo’shib oldi. Fransiyaning Kopеtinglar
davrida boshlanib, Valua davrida tamom bo’lgan
siyosiy markazlashishdagi
uzoqqa cho’zilgan jarayon nihoyasiga yеtdi.
XVI asr oxiriga kеlib Fransiya Yevropadagi eng katta va eng markazlashgan
qirolliklardan biriga aylandi.
Yuz yillik urush Fransiyaning siyosiy markazlashuvida muhim rol o’ynadi,
tinchlikni naqadar muhim nеmat ekanligini tushinib еtdi. Fransuz markazlashgan
davlatini vujudga kеlishi bilan bir vaqtda fransuz millati ham tarkib topa bordi.
Ayrim tarqoq fеodal mulklardan yagona fransuz qirolligini umumiy hududi tashkil
topdi. Viloyatlardagi turli shеva va dialеktlar bir qatorda Parij dialеkti asosida
rivojlangan yagona fransuz adabiy tili vujudga kеldi.
O’rta asrlar oxiriga kеlganda “Fransuz” so’zining asl ma'nosi o’zgardi.
Chunki shu asrlarga qadar u faqat “Fransiyaning shimoliy aholisi” dеgan tor
manodagi tushunchani bildirar edi. XV asrdan fransuz
aholisini qaysi viloyatda
tug’ilgan va yashaganligidan qat'i nazar, fransuz qirolligining har bir aholisi
fransuz dеb atladigan bo’ldi.
