Tutqich bermas graviton

q
/
m
)
2
edi, ya'ni, kuchlarning o‘zaro nisbatini aniqlash uchun, q/m ning qiymatini yana
kvadratga ham ko‘tarish kerak. 5,3·10
17
ni kvadratga ko‘tarilsa, 2,8·10
35 
kelib chiqadi (280000000000000000000000000000000000).
Endi yana bir muhim ko‘paytuvchi, ya'ni, 15000000 ni yodga olish vaqti keldi. Demak, 150000000 ni 2,8
·10
35 
ga ko‘paytirishimiz zarur.
Natija esa favqulodda katta son, ya'ni, 4,2·10
42
ga teng bo‘ladi. Bu degani, 4 200 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000
000 demakdir.
Bundan shunday xulosa qilish mumkinki, agar sharoitlar to‘g‘ri tanlangan bo‘lsa, elektromagnit kuchi gravitatsiya kuchidan juda-juda
katta bo‘lishi mumkin ekan.
Amalda esa, bizni o‘ran turgan atrof-muhitda elektron-pozitron sistemalari mavjud emas. Chunki, pozitronlar deyarli yo‘q. Bizning
Koinotimiz esa, asosan elektronlar va protonlarning o‘zaro tortishish evaziga barqaror turadi. Proton esa elektrondan 1836 marta katta
bo‘lib, shu sababli, gravitatsion kuch ortishi elektromagnit kuchning ortishidan ancha katta bo‘ladi. bu holatda F
e
/F
g
=2,3·10
39
ga teng
bo‘ladi.
Fizika olamida bu ikkala kuchdan yana boshqa va yanada kattaroq kuchlar ham amal qiladi. bular kuchli va kuchsiz o‘zaro yadroviy
ta'sir kuchlaridir. Ushbu kuchlar o‘z kattaligi bo‘yicha gravitatsiyadan ancha kuchlidir.
Demak, xulosa qiladigan bo‘lsak, shunday fikr kelib chiqmoqdaki, bizga hayotimizning ilk lahzasidanoq ta'sir ko‘rsatib, butun umr
oyog‘imizni Yerga bog‘lab turadigan gravitatsiya kuchi aslida tabiatdagi eng bo‘sh, sust kuchlardan bir ekan xolos. Tabiatda undan
chandon ustun boshqa fizik kuchlar mavjud ekan. Shu sababli ham, gravitatsiya kuchi bu odamga ta'sir qiladigan eng birinchi, lekin
kuchi bo‘yicha eng oxirgi kuch desak adolatdan bo‘ladi.
Unda nega gravitatsiya kuchi shunchalik katta ko‘rinadi?
Birinchidan, kuchli va kuchsiz o‘zaro ta'sirlar yadroviy jarayonlarga taalluqli bo‘lib, ular juda qisqa muddatga vujudga keladi va boz
ustiga, nihoyatda kichik masofalarda - nuklonlar o‘lchamlari masofalarida amal qiladi. Elektromagnit va gravitatsiya kuchlari esa ulkan
masofalarda ham o‘z kuchini ko‘rsata oladi. Lekin bunda, elektromagnit kuch ko‘pincha o‘z-o‘zini neytrallab qo‘yadi (u ham itarilish va
ham tortishish bo‘lgani sababli). Shu tufayli, siz bilan biz yashab, atrof-muhitni his qilib turgan olamda gravitatsiya kuchi yakka
hukmdorga aylanadi. Ustiga-ustak, Koinotdagi eng ulkan va yirik jismlarning hamma-hammasi katta massalarning yig‘indisidan iborat
bo‘ladi. Massa katta bo‘lgach, shunga muvofiq gravitatsiya ham ulkan bo‘ladi. Biz ham shunday ulkan massalarning birining ustida
yashaymiz.
Shunga qaramay, gravitatsiya baribir juda zaif kuchligicha qolaveradi. Masalan, siz o‘zingizning muskul kuchingiz yordamida yerdan 1
kilogrammlik toshni olib, garchi uni ulkan massali butun boshli sayyora o‘z gravitatsiyasi bilan o‘ziga tortib turgan bo‘lsa-da, bemalol
ko‘tarib, hatto ancha masofaga uloqtirib ham yubora olasiz. Yoki, oddiy o‘yinchoq magnit ham, yerning tortish kuchi tutib turgan
to‘gnog‘ichni yerdan tortib ola oladi. Oydinlashmoqdaki, gravitatsiya juda zaif kuch ekan. Lekin, u qanchalik zaif?
Endi quyidagicha tasavvur qilamiz: Yer faqat pozitronlardan iborat ulkan jism bo‘lsin; Quyosh esa faqat elektronlardan tashkil topgan
yanada ulkan jism bo‘lsin (xayolan). Bu holatda, ushbu kosmik obyektlarni hozirgi joyida tutib turgan gravitatsiya kuchidan ko‘ra,
elektromagnit kuchi orqali vujudga kelgan tortishish kuchi kattaroq bo‘lgan bo‘lur edi. Agar, Quyosh va Yer oralig‘idagi shunday
elektromagnit tortishish kuchini hozirgi amaldagi gravitatsiya kuchi darajasiga tushirish uchun ularni o‘zaro uzoqlashtirish talab etilsa,
unda Quyosh va Yer oraliq masofasi 33000000000000000000 yorug‘lik tili masofasini tashkil qilishi zarur bo‘lardi. Bu esa, hozirda
ma'lum kuzatilayotgan Koinot chegaralaridan ham 5 million marta ulkan masofadir.

---

11.03.2022, 09:08
Tutqich bermas graviton
https://www.orbita.uz/index.php?view=article&catid=69%3Aqiziqarli-fizika&id=792%3Atutqich-bermas-graviton&tmpl=component&print=1&layout=… 5/6
Teskari misol keltirsak. Agar Quyosh va Yer o‘rtasidagi hozir amalda bo‘lgan gravitatsiya kuchiga teng elektromagnit tortishish kuchini
hosil qiladigan obyektlarning o‘lchami qanday bo‘lishi mumkin edi? Unda, Quyoshning massasi atiga 1 million tonna bo‘lib (ya'ni, million
tonna elektron), Yer esa atiga 3,33 tonna pozitronlardan iborat bo‘lishi zarur bo‘lardi. Taqqoslash uchun shuni eslab o‘tish joizki,
Koinotda sang‘ib yurgan kichik o‘lchamli, "mayda" 
asteroid
ham 1 million tonna atrofida bo‘ladi. Quyosh esa hozirda 1,99·10
27
tonna
massaga ega! 3,33 tonnani esa tasavvur qilishga qiynalmasangiz kerak. Axir bu oddiy traktor ham ko‘tara oladigan uncha katta
bo‘lmagan massa xolos...
Bundan yanada g‘alati xulosalar kelib chiqadi. Masalan, hozir Quyoshga 1 million tonna elektron va Yerga 3,33 tonna pozitron
joylashtirilsa, ular tufayli 
Yer
 va 
Quyosh
 o‘rtasidagi tortishish kuchi keskin o‘zgaradi va orbita parametrlari butunlay boshqacha ko‘rinish
oladi. Agar, har ikkala osmon jismiga, ko‘rsatilgan miqdorda faqat elektron joylashtirilsa, unda ular orasida yuzaga keladigan
elektromagnit itarish kuchi tufayli, Quyosh Yerni juda uzoq masofaga itarib yuboradi. Shunday uzoq masofaga itaradiki, Yer hozirgi
Quyosh tizimi
 chegaralaridan ham juda uzoqqa ravona bo‘ladi.
Albatta, bu hammasi qog‘ozdagi hisob-kitoblar xolos. Elektromagnit kuchlarning shu darajada kuchli ekanligi faktining o‘zi ushbu kuchni
tashuvchi, ya'ni, bir xil zaryadlangan zarralarni bir joyda to‘planishi mumkin emasligini taqozo qiladi. Chunki, ular yoki bir-birini
neytrallab yuboradi, yoki, bir-birini favqulodda uzoq masofalarga itarib yuboradi.
Siz, Quyoshni futbol to‘pi kattaligidagi mayda-mayda bo‘laklarga bo‘lib, butun Quyosh tizimi bo‘ylab sochib yuborishni va keyin ushbu
bo‘laklarni bir-biridan muayyan masofada turib, o‘zaro tortishib, birlashib ketmasligini ta'minlaydigan asbob yasash mumkinligini
tasavvur qila olasizmi? Albatta, bu Yaratgan boshqasi uchun mutlaqo imkonsiz narsa. Lekin, million tonna elektronlarni yig‘ib, ularni
futbol to‘pi kattaligida birlashtirish undan ham mushkulroq vazifadir.
Agar Koinot elektron va pozitronlardan tashkil topgan bo‘lganida edi, ular elektromagnit tortishish kuchi evaziga bir joyga to‘planib olib,
bir-birlarini neytrallab yuborishardi va gamma-nurlar tarzida butun Koinotga sochilib ketgan bo‘lishardi.
Xayriyatki, Koinot elektron va protonlardan tashkil topgan va aynan ular bizning olamda asosiy zaryadlangan zarralardir. Garchi
ularning zaryadlari o‘zaro qarama-qarshi bo‘lsa ham, (elektron −1, proton esa +1) ularning boshqa xossalari, xususan, massalari
tamomila tubdan farq qiladi. Shu sababli ham, proton-elektron sistemasi antizarralar hisoblanmaydi va ular bir-birini neytarallashi (bir-
birini yo‘q qilishi) mumkin emas.
Lekin ular aynan zaryad ishoralarining turlicha ekanligi sababidan bir-biri bilan o‘zaro tortishadi va bu faktni inkor etishning iloji yo‘q.
Elektron va proton bir-biriga yaqinlashar ekan, oraliqda muayyan masofa qoladi va natijada 
vodorod
 atomi vujudga keladi.
Protonlar elektromagnit kuchni ham yengib o‘tib, bir-biri bilan zich tarzda jipslashib olishi mumkin. Chunki, ular orasida elektromagnit
itarilish kuchidan ko‘ra kuchliroq bo‘lgan, qisqa muddatli yadroviy o‘zaro ta'sir mavjud bo‘ladi. Protonlarning shunday o‘zaro birikishidan
vodoroddan boshqa elementlarning ham atomlari vujudga keladi.
Demak, keling endi umumiy xulosalarni yasaymiz:
Yadroviy kuchlar - 
atom
yadrosida hukmron bo‘ladi; elektromagnit kuchlar esa atom miqyosida hukmron bo‘ladi; gravitatsiya esa
massasi ulkan astronomik obyektlarning fazodagi joylashuvini belgilaydi.
Gravitatsiya kuchining naqadar ulkan miqyosda - butun boshli Koinotda hukmron ekanini inobatga olsak, shunga qaramay uning kuchi
naqadar zaifligini eslasak, nega fiziklarning gravitatsiyadan hafsalasi pir bo‘lib, ishtiyoqi xunob bo‘lishi oydinlashadi.
Tabiatda turli xil kuchlar zarrachalar tomonidan tashiladi. Masalan, biz ta'kidlagan eng qudratli kuch - yadroviy kuchlar pi-mezonlar deb
nomlanadigan zarrachalar vositasida tashiladi. Elektromagnit kuchni esa fotonlar tashiydi. Kuchsiz o‘zaro ta'sirlar vositachisi bo‘lgan
zarrachani olimlar "