Toshkent farmasevtika instituti toksikologik kimyo kafedrasi

Toksikologik ahamiyati. Morfin alkaloidining og‘riqni qoldirish xususiyati jarrohlik amaliyotini rivojlanishida alohida ahamiyatga ega bo‘lgan bo‘lsa ham, lekin u shu davr ichida son-sanoqsiz kishilarni zaharlanishi, «morfinizmga» xastaligiga mubtalo bo‘lishiga sababchi bo‘lgan. Ana shunday og‘riqni qoldirish xususiyatiga ega bo‘lgan, lekin narkotik ta’sir etmaydigan modda olish maqsadida butun dunyo kimyogarlari ko‘pdan-ko‘p ilmiy-tadqiqot ishlarini olib bordilar. Natijada 100 dan ortiq yangidan-yangi birikmalar sintezlandi. Ulardan tibbiyot amaliyoti uchun faqat promedol, izopromedol, lidol, fenadon kabilar taqdim etildi.
Promedol shokka qarshi birlamchi vosita hisoblanadi, miya qobig‘iga ta’sir etib, uning og‘riq sezuvchi markazlari ishini susaytiradi. Og‘riqni qoldirish jihatidan promedol morfinga juda yaqin turadi, lekin uning organizmga nisbatan zaharli kuchi morfinga qaraganda kuchliroqdir. U shartli refleks va markaziy nerv sistemasi ishini susaytiradi.
Bu preparat hozirgi vaqtda turli xastaliklarda og‘riqni qoldirish uchun jarrohlik amaliyotidan oldin va keyingi holatlarda keng qo‘llaniladi. U tug‘ruqxonalarda homilani tug‘ilishiga yordam beruvchi va og‘riqni sezdirmaydigan modda sifatida ham ishlatiladi.
Oshqozon yarasi, stenokardiya, infarkt miokardi va boshqa xastaliklarni davolashda boshqa dori vositalari bilan birga qo‘llaniladi.
Tez-tez is’temol qilinsa promedolga ham xuddi morfin singari «o‘rganib» qolish mumkinligi va morfinizmga o‘xshash ta’sir etishi, uning katta kamchiligi hisoblanadi.
Promedol bilan zaharlanganda ko‘ngil aynish, bosh aylanish, darmonsizlanish, mastlik kabi holatlar sodir bo‘ladi. SHuning uchun promedol bemorlarga faqat shifokor tavsiyasi bilan teri ostiga yuboriladi. Bunda ta’sir 10-20 daqiqadan so‘ng seziladi va 3-4 soat davom etadi.
Faqatgina maxsus ko‘rsatmalar bo‘lganda promedolga kimyo toksikologik tahlillarini olib boriladi. Promedol biologik ob’ekt tarkibidan nordonlashtirilgan spirt yoki nordonlashtirilgan suv yordamida ajratib olinadi. Xloroform bilan pH=6,9-8,5 sharoitida maksimal ekstraksiyalanadi.