Toshkent davlat yuridik universiteti

 
 
 
 

---

55 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4-BOB. YERDAN FOYDALANISH  HUQUQI  
 
Yerdan  foydalanish  huquqi  tushunchasi.  Yerdan  foydalanish 
huquqining vujudga kelish va bekor bo‘lish asoslari. Yerdan foydalanish 
huquqi mazmuni. Yerdan foydalanish huquqini himoya qilish.  
 
Yerdan foydalanish huquqi tushunchasi  
 
Yerdan  foydalanishni  iqtisodiy  va  yuridik  ma’nolarda  tushunish 
mumkin.  Iqtisodiy  ma’noda  yerdan  foydalanish  deganda,  yerning 
unumdor tuproq qatlamidan iste’mol mahsulotlari yetishtirish, yer ustida 
inshoot,  turar-joy  va  boshqa  binolarni  joylashtirish,  shuningdek 
umumfoydalanish  uchun  bazis  sifatida  ishlatish,  yerni  foydali 
xususiyatlarini o‘zlashtirish, uni iqtisodiy ma’noda ekspluatatsiya qilish 
tushuniladi. Yerdan iqtisodiy ma’noda foydalanishni yerdan foydalanish 
huquqisiz tasavvur etish, amalga oshirish mumkin emas.  
 
Yerdan  yuridik  ma’noda  foydalanish,  ya’ni  yerdan  foydalanish 
huquqi  deb,  davlat  yoki  u  vakolat  bergan  organlar  tomonidan 
belgilangan,    ma’qullangan  va  o‘rnatilgan  yerni  iqtisodiy  ma’noda 
ekspluatatsiya  qilish,  uning  foydali  xususiyatlarini  o‘zlashtirish 

---

56 
 
jarayonida  kelib  chiqadigan  munosabatlarni  tartibga  soluvchi  huquqiy 
normalar yig‘indisiga aytiladi.  
   
  Yerdan foydalanish huquqini turli ma’nolarda tushunish mumkin: 
•
 
Yerdan  foydalanish  huquqi  yer  huquqining  asosiy 
instituti  bo‘lib,  turli  sohadagi  me’yoriy-huquqiy  hujjatlarda 
mustahkamlangan huquqiy normalar yig‘indisidir; 
•
 
Yerdan 
foydalanish 
huquqi 
yerdan 
foydalanuvchilarning huquq va majburiyatlari yig‘indisidir; 
•
 
Yerdan 
foydalanish 
huquqi 
yerdan 
foydalanuvchilarning  sub’ektiv  huquq  vakolatini  amalga  oshirish 
mexanizmini,  ularni  amaliyotda  qo‘llash  jarayonini  o‘zida 
mujassamlashtiruvchi huquqiy munosabatdir.  
  Yerdan  foydalanish  huquqini  yerni  muhofaza  qilish  huquqidan, 
yerdan  foydalanuvchilarning  huquqidan  alohida,  ayrim  tushunish  yoki 
ajratish  mumkin  emas.  Chunki  yerdan  oqilona  va  samarali  foydalanish 
yerni  muhofaza  qilishning  asosiy  vosita  va  usullaridandir.  Demak, 
yerdan 
foydalanish 
huquqi 
yerni 
muhofaza 
qilish, 
yerdan 
foydalanuvchilarning huquqlari, yoxud yerga oid barcha munosabatlarni 
tartibga solishga qaratilgan bo‘ladi.  
  Yerdan  foydalanish  huquqi  institutini  majmualashgan  huquq 
instituti deyish mumkin. Chunki, bu huquq instituti asosini tashkil etgan 
huquqiy  qoidalarni  bitta  qonundan  emas,  balki  bir  qancha  qonunlarda 
uchratish  mumkin.  Masalan,  yerdan  foydalanish  huquqi  institutiga  oid 
normalarni  O‘zbekiston  Respublikasining