|
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/2(23
)
Darhaqiqat, M.Qo‘shjonov ilmiy tahlillarida asarning g‘oyaviy-badiiy xususiyatlari bilan
qahramonlar xarakterining shakllanish jarayoni izchil, sistemali, mantiqan asoslangan kuzatishlar
yetakchilik qiladi. Munaqqid talqinlariga xos xususiyatlardan yana biri quruq akademizm o‘rniga jonli
mulohazalar, ilmiy tahlil bilan publitsistik ruh hamda obrazli ifodaning o‘zaro birikib ketishi, ba’zan
esa badiiy ifoda va hayotiy lavhalardan ham o‘rinli foydalanishida ko‘zga tashlanadi. Bunday talqin
usuli mutaxassislarni ham, oddiy kitobxonni ham o‘ziga birdek jalb qilib, olim adabiy-tanqidiy
kuzatishlarini ham xuddi badiiy asar singari qiziqish bilan o‘qishiga olib keladi. Tanqidchining ehtirosi
o‘quvchiga ham “yuqadi”, uning munaqqiddek xulosalarga kelishiga zamin tayyorlaydi. Tanqidchi
fikrining asosli ekanligiga kitobxonda chuqur ishonch hosil bo‘lishi bilan birga yozuvchining o‘ziga
xos ijod psixologiyasini to‘la his qilishga, aniq tushunishga yordam beradi”
1
, deb yozadi H.Umurov
bu haqda. O‘rol O‘tayevning “Tanqid va uslub” nomli adabiy-tanqidiy maqolalar to‘plamida ham
M.Qo‘shjonov ilmiy-ijodiy faoliyatini yorituvchi bir necha maqolalar o‘rin olgan. Munaqqid
M.Qo‘shjonovning adabiy jamoatchilikda “Mahoratshunos olim” deya e’tirof etilganini ta’kidlar
ekan, A.Qodiriyning qahramon yaratish mahoratini ochuvchi kuzatishlarini umumlashtirib, quyidagi
fikrlarni bayon etadi: “A.Qodiriy badiiy mahorati qirralarini – sir saqlash, taqqoslash, ichki va tashqi
qarama-qarshiliklar zanjiri, aks tasvir kabi badiiy tasvir vositalarini tahlil qilish orqali Otabek va
Kumush obrazlarini to‘laroq ochishga intiladi”
2
. O‘.O‘tayev boshqa bir o‘rinda olimning tahlil usuli va
uslubiy o‘ziga xosligiga to‘xtalib, tahlil jarayonida “qayta yaratish” mahoratiga ham e’tibor qaratadi.
“M.Qo‘shjonovning A.Qodiriy, Oybek, A.Qahhor ijodiga oid tadqiqotlarini ko‘zdan kechirarkansiz,
yana bir o‘ziga xoslikka – obrazlarni adabiyotshunoslik yo‘li bilan qaytadan yaratish usuliga duch
kelasiz. Tanqidchi “O‘tkan kunlar”, “Qutlug‘ qon”, “Navoiy”, “Sarob” asarlaridagi xarakterlarni xuddi
shu yo‘sinda tahlil qilib, go‘yo adabiyotshunoslik yo‘li bilan qaytadan yaratadi”
3
. Darhaqiqat, olim
ta’kidlayotgan qayta yaratish usuli, keng ma’noda esa, badiiy matn bilan ishlash, asardagi barcha
komponentlarni yagona markaz – ijodkorning g‘oyaviy-estetik konsepsiyasi va qahramon yaratish
muammosi bilan uyg‘un tarzda tahlilga tortish, matndagi butun bilan qism o‘rtasidagi aloqadorlikni
badiiy mahorat nuqtayi nazaridan tadqiq etish M.Qo‘shjonovning o‘zbek adabiyotshunosligi va
tanqidchiligida yangi yo‘nalishlar sifatida e’tirof etildi.
Olimning ilmiy-ijodiy merosini va ilmiy salohiyatini baholash nuqtayi nazaridan 2012-yilda
chop etilgan “Matyoqub Qo‘shjonov zamondoshlar xotirasida” kitobida jamlangan maqolalar
xarakterlidir. Atoqli adabiyotshunos olimlar, hamkasblar va shogirdlar bildirgan dil so‘zlarda asosiy
e’tibor M.Qo‘shjonovning o‘zbek adabiyotshunosligi va tanqidchiligiga olib kirgan yangicha
konsepsiyasi, tahlil va talqin usullari, ilmiy jasorati kabi masalalarga qaratiladi. Jumladan, Izzat Sulton
olimning 80 yilligi munosabati bilan yozilgan “Jasorat” nomli maqolasida uning ilmiy portretini chizar
ekan, 50-yillardayoq “Zvezda Vostoka” jurnalida chop ettirgan “Xarakterlar shakllanishi” nomli ilk
maqolasi bilan adabiy jamoatchilikda katta qiziqish uyg‘otgani, o‘ziga ma’qul kelgani bois
ma’qullovchi munosabatini matbuot orqali bildirganini yozadi.
M.Qo‘shjonov haqida yozar ekan, olim uning shogirdi N.Xudoyberganov tomonidan aytilgan
“Qo‘shjonov maktabi” haqidagi fikrlarini qo‘llab-quvvatlaydi. I.Sulton M.Qo‘shjonov yaratgan
maktabning ilmiy konsepsiyasi yashovchanligini birinchi navbatda iste’dodli yozuvchilar asarlarini
badiiy mahorat nuqtayi nazaridan tadqiq etishda deb biladi. “Olim talant nima, adabiyotdagi
badiiylik nimadan iborat ekanini konkret asarlar tahlilida keng ochib beradi. Yozuvchining mahoratini
tanqidchi o‘ziga xos sinchkovlik va badiiy did bilan ko‘rsatadi. Olimning adabiyotda konflikt, syujet,
kompozitsiya masalalariga bag‘ishlangan ishlari ayricha puxtalik bilan ajralib turadi”
4
. Kitobda
1
Умуров Ҳ. Таҳлил санъати. – Т., 1978.
2
Ўтаев Ў. Танқид ва услуб. – Т., 1979.
3
Ўтаев Ў. Танқид ва услуб. – Т., 1979.
4
Матёқуб Қўшжонов замондошлари хотирасида. –Т., 2012.
216
Do'stlaringiz bilan baham: |
