Rivojlantirish institu ti

Atmosfera umumiy sirkulatsiyasining shamollari Yer yuzasining hamm a 
qismida harorat va u bilan bogliq holda havo bosimining bir xil bo‘lmasligi 
oqibatida  vujudga  kelgan.  M a'lum ki,  ekvator  atrofiga  quyosh  nuri  tik 
tushib,  uzoq vaqt  isitib,  yoritib turadi.  Natijada yil b o ‘yi  harorat yuqori 
bo ‘lib, past lx)simli va sokin ekvatorial mintaqa vujudga keladi. Aksincha, 
30°  ham   shimoliy,  ham  janubiy  kengliklarda  yuqori  bosimli  subtropik 
mintaqa vujudga keladi.  Ekvatorial past bosimli mintaqadagi isigan yengil 
havo yuqoriga ko‘tariladi, uning o ‘m ini toNdirish  uchun yuqori bosimli 
subtropik m intaqadan doimiy sham ollar — passatlar esib turadi. Yem ing 
aylanishi  ta’sirida Shimoliy yarimsharda passat shamollari to ‘g‘ri janubga 
emas, balki o ‘ngga buriladi va natijada shim oli-sharqdan, janubi-g‘arbga 
qarab esadi. Janubiy yarimsharda esa passatlar chapga buriladi va natijada 
janubi-sharqdan shimoli-g‘arbga qarab esadi.
Y uqori  bosim li  subtropik  m in taq ad an   o ‘rtach a  geografik  ken g ­
liklarning  past  bosim li  m intaqasiga  havo  oqim i  yerning  aylanishi 
natijasida Shim oliy yarim sharda jan u b i-g ‘arbiy, Janubiy yarim sharda 
esa sh im o li-g ‘arbiy sh am o llar y o ‘nalishida esib tu radi.  N ih o y at,Y er 
sharining  h a r  ikkala  qutbi  atro fid a  bosim   yuqori  b o ‘lib,  q u tb d an  
o ‘rtach a  kengliklarga  sh am ol  esadi.  Lekin  Y erning  h arakati  tufayli 
Shim oliy yarim sharda sh im o li-sh arq iy , Jan u b iy  yarim sharda esa ja - 
nubi-sharqiy sham ollar esib turadi  (37-  rasm ga qarang).