«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

17.2. ZAXIRALARNING GURUHLARI 
 
Neft, yonuvchi gazlar va ulardagi yo’ldosh komponentlar zaxiralari xalq 
xo’jaligidagi ahamiyatiga ko’ra alohida hisobga olinishi zarur bo’lib, ular ikki 
guruhga ajratiladi: balans va balansdan tashqari zaxiralar. Hozirgi vaqtda ishlatish 
iqtisodiy jihatdan javob beraoladigan kon (uyum)lar 
balans zaxiralarga
va hozirgi 
vaqtda ishlatish iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo’lmagan yoki qazib olish 
texnik va texnologik jihatdan imkoniyatsiz bo’lgan, kelajakda balans toifasiga 
o’tkazilishi mumkin bo’lgan kon (uyum)lar zaxiralari 
balansdan tashqari
zaxiralarga 
bo’linadi. Uyumlarning turli toifadagi balans va balansdan tashqari zaxiralari 
yig’indisi 
geologik zaxiralar
turkumiga kiradi. 
Neftning balans zaxiralaridagi erigan gaz, kondensat va ular tarkibidagi 
komponentlar sanoat ahamiyatiga molik bo’lsa, u holda chiqarib olinadigan zaxiralar 
hisobga olinadi va ularning miqdori aniqlanadi. 

---

373 
Olinadigan zaxiralar
balans zaxiralarning bir qismi bo’lib, ular yer ostidan 
zamonaviy texnika vositalari va ilg’or texnologiyalardan samarali foydalanib, 
sarflanadigan mablag’larni hisobga olib, yer qa’rini va atrof muhitni muhofaza qilish 
talablariga rioya qilib chiqarib olinadi. 
Geologik zaxiralar, 
qazib olish imkoniyati bor-yo’qligidan qat’iy nazar, 
uyumdagi foydali qazilmalarning umumiy miqdorini bildiradi. 
Neftning balans zaxiralarida neftda erigan gaz, erkin gazdagi kondensat ajratilib 
olinadigan zaxiralar, 
ya’ni zamonaviy texnika vositalari va texnologiya yordamida 
yer qa’ridan olinishi mumkin bo’lgan zaxiralarning bir qismi hisobga olinadi. 
Neft va kondensat chiqarib olish koeffitsientlari «O’zbekneftgaz» MXK da 
muhokamadan o’tkazilib tasdiqlanishi va O’zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasi qoshidagi Davlat Zaxiralar Komissiyasi (DZK) tomonidan texnik-
iqtisodiy hisoblashlar asosida belgilanishi lozim. Olinadigan va geologik zaxiralar 
nisbati orqali ham neft chiqarib olish koeffitsientini aniqlash mumkin. 
Neft va gaz zaxiralarining amaldagi tasnifiga ko’ra ularning yana quyidagi 
turlari mavjud: aniqlangan zaxiralar − A toifa, ularga olishga tayyorlangan (A
1
) va 
aniqlangan (A
2
) zaxiralar kiradi; chamalangan zaxiralar − V toifa; ehtimoldagi 
zaxiralar − S
1
toifa, sanoat miqyosidagi zaxiralar − A+V+S
1
toifalar va taxminiy 
zaxiralar (ularga burg’ilash yordamida tasdiqlangan zaxiralar kiradi), ya’ni istiqbolli 
zaxiralar S
2
va bashoratlanayotgan zaxiralar S
3
(geologiyaga oid ilmiy adabiyotlarda 
«boyliklar» so’zi «manbalar» termini bilan ataladi), D
1 
va D
2
toifalarga bo’linadi. 
Xorijda ishlab chiqilgan zaxiralar tasnifida mavjudligi isbotlangan zaxiralar − 
chiqarib olishga tayyor zaxiralar bo’lib, quduqlardan olingan ma’lumotlar asosida 
(A
1
toifa) hisoblanadi. Aniqlangan zaxiralar (A
2
toifa) haqida esa qo’shimcha 
quduqlarni burg’ilash orqali ma’lumotga ega bo’linadi. Isbotlangan zaxiralarga 
kichik bir uchastkada hisoblangan yoki sinov o’tkazish orqali aniqlangan ikkilamchi 
zaxiralar mansub. AQSh, Kanada va Meksikada isbotlangan zaxiralarga A
1
toifadagi, 
boshqa mamlakatlarda esa aniqlangan va chamalangan zaxiralar ham kiritiladi. 
Birlamchi zaxiralar qatlamning bosimini saqlab yoki konda qaytadan ishlatish 
usullarini qo’llab hisoblanadi. Ikkilamchi zaxiralar yangi uyumlarda qatlamning 
bosimini saqlab yoki hozirgi iqtisodiy sharoitda konni ishlatishda ma’lum usullarni 
qo’llab aniqlanadi.
Konni ishlatishda CO
2
, siqilgan gaz, qaynoq suv (bug’)ni quduqqa haydash va b. 
yordamida hisoblanadigan zaxiralar ham mavjud. Chamalangan zaxiralarga etarli 
darajada aniq chegaralanmagan zaxiralar, bo’lishi mumkin bo’lgan zaxiralarga esa 
yangi hududlarda va neft-gazliligi taxmin qilinadigan maydonlarda aniqlangan 
zaxiralar kiradi. Chamalangan zaxiralar shu kungacha qazilgan quduqlardan olingan 
ma’lumotlar asosida hisoblanadi. Bo’lishi mumkin bo’lgan zaxiralar esa 1 mln.
3
(4,2 
km
3
) hajmdagi jinslarda ehtimol tutilgan zaxiralar hamda havza yoki hududdagi 
jinslar hajmiga to’g’ri keladigan zaxiralar orqali baholanadi.