O‘zbeкiston respubliкasi

ot+ -
chi
=otdan anglashilgan narsa ustida ishlovchi kishi 
qolipi hosilasi. Qolip hosilasi sifatida u qolipning chap tomoni 
xususiyatini o‗zida mujassamlashtirgan. Chunki 
ishchi 
leksemasining 
shakliy tomoni, ya‘ni nomemasida qolipning 
ot+ -
chi 
umumiyligi 
zarrasi, ko‗rinishi voqelangan. Leksema sememasi esa «shu otdan 
anglashilgan narsa bilan shug‗ullanuvchi shaxs» mohiyati ko‗rinishiga 
emas, balki uning toraygan, ma‘lum bir ixtisosni anglatuvchi 
ko‗rinishi holatiga ega bo‗lib qolgan. 
ishchi 
leksemasiga qiyosan 
olinadigan, deylik, 
kitobchi 
so‗zida so‗z yasash qolipining shakliy 
tomonidan ham, ma‘noviy tomonidan ham uzilish kuzatilmaydi. Yoki 
yozuvchi 
leksemasi va 
yozuvchi 
so‗zini qiyoslaylik. Har ikkala hosila 
ham 
fe‟l+uvchi=shu fe‟ldan anglashuvchi harakat bilan 
shug„ullanuvchi shaxs 
qolipi mahsuli. Uni gap tarkibida kuzatamiz: 
1.
Yozuvchi 
hayotni teranroq kuzatadi. 
2.
Insho 
yozuvchi 
ijodkorligini 
namoyon qilishi kerak
. 
Birinchi gapda 
yozuvchi 
leksemasi kasbni anglatib, ixtisoslashgan 
ma‘noga ega. Ikkinchi gapda esa leksema muayyan yozish harakatini 
bajaruvchi shaxsni ifodalagan. «Adib» ma‘nosidagi 
yozuvchi 
leksemasi shaklan emas, balki ma‘noviy jihatdan qolipdan uzilgan, 
ixtisoslashgan ma‘noli leksema. Ikkinchi hosila esa ham shaklan, ham 
mazmunan qolipga muvofiq kelgan nutqiy yasamadir. Leksema hosil 
bo‗lishining bu usuldagi boshqa ko‗rinishi sifatida so‗zning atamaviy 
ma‘no kasb etishi (
qo„shish, ayirish, bo„lish 
so‗zlar)ni ko‗rsatish 
mumkin. 

---

96