O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti pedagogika fakulteti

Ta’limning mazmuni asosan uchta normativ hujjatda o‘quv rejasi, dasturi, darslik va o‘quv qo‘llanmalarda ak setadi. Maktabning o‘quv rejasi o‘quv predmetlarining tarkibini, ularni qaysi o‘quv yilida o‘rganish tartibi va izchilligini, har bir predmet uchun ajratilgan (bir yilga va o‘quv haftaligiga) darslar sonini belgilaydi. O‘quv predmeti-o‘quvchilarga fanning asosiy boshlang‘ich qoidalarini yoki madaniyat, mehnat ishlab chiqarishning muayyan tomonlarini o‘z yoshlariga va saviyalariga yarasha ma’lum darajada chuqur o‘rganish va o‘zlashtirish imkonini beradigan ilmiy bilimlar, amaliy ko‘nikma va malakalar tizimidir. O‘quv predmetining mazmuni kelajakda hozirgi zamon fanini egallash imkoniyatini beradi. O‘quv predmeti insoniyat tajribasining ma’lum qismini aks ettiradi va tegishli bilim, malaka va ko‘nikmalarni shakllantiradi. Falsafiy, ijtimoiy hamda tabiiyot fanlari o‘quv predmetlarining mazmunida hal qiluvchi omildir. Lekin hozirgi zamon fanini butun murakkabligi bilan o‘rganish o‘quvchiga qiyinlik qiladi.Shuning uchun fandan o‘quvchiga tushunarli bo‘lgan va fanning asosiy qoidalarini o‘zlashtirishga imkon beradigan, o‘n yillar davomida o‘zgarmaydigan materiallarni tanlab olish zarur. Fan doim rivojlanib boradi va shu rivojlanish jarayonda ba’zi bir qoidalar eskiradi, o‘z kuchini yo‘qotadi, ishdan chiqadi, yangi talqin va izohlar paydo bo‘ladi. Lekin fandagi bilimlarning butun harakat tizimi tayanadigan ba’zi bir asosiy nazariy qoidalar(masalan, mamavzutikada sonlarning natural qatori, arifmtikada 4 amal va boshqalar) doimo saqlanadi. Fandagi asosiy qoidalarning ma’lum darajada barkamolligi o‘quv materialini mazmunini, uning uzoq vaqt o‘zgarmasligini, turg‘unligini belgilaydigan hal qiluvchi omil bo‘lib kelmoqda.

Boshlang‘ich ta’lim standarti.

Boshlang‘ich ta’lim uchun davlat ta’lim standartlari boshlang‘ich ta’lim mazmuni va sifatiga qo‘yilgan talablardan iborat. Boshlang‘ich sinflar uchun ilmiy material tanlanganda nazariy qoidalarni o‘rganishda bolalarda malaka va ko‘nikmalarni shakllantirish imkoniyatlariga asoslanish muhimdir. Agar o‘quvchida nazariy material asosida ko‘nikma va malakalar hosil qilinmasa, nazariy bog‘liqlik va qoidalar kichik yoshdagi o‘quvchining esidan tez chiqib ketishi, uning aqliy o‘sishiga kam ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Masalan, grammatikada gap bo‘laqlarini o‘rganish doim amaliy mashqlar bilan birga olib boriladi. Bu mashqlarda kichik yoshdagi o‘quvchi to‘g‘ri yozish ko‘nikmalarini hosil qiladi, nazariy qoidalar uning amaliy o‘quv faoliyatiga qo‘shilib ketadi.
Fandagi bilimlar tizimi tarixiy izchillikda joylashgan bo‘lishi, ya’ni fan tarixini umumlashtirilgan va qisqartirilgan holda takrorlashi yoki mantiqiy jihatdan butunlay boshqacha ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Masalan, fizikaga doir material tarixiy izchillikda bayon qilinishi yoki fizikaviy hodisa va jarayonlar hozirgi zamon atom molekulyar nazariyasi asosida izohlanishi mumkin. Materialni joylanishidagi izchillik va tizim har ikkala holda ham jiddiy o‘zgaradi. O‘quv predmeti bir necha fanning asosiy qoida va qonunlarini umumlashtirilgan va qisqartirilgan holda aks ettirishi mumkin. Masalan, biologiya o‘zida asosiy qoidalari aks etadigan fanlarga mos ravishda o‘quv predmetlariga botaniqa, zoologiya, anatomiya va fiziologiyaga bo‘linadi. Bu holda ayrim o‘quv predmeti, masalan, botaniqa bilimlarning Bolalarda muayyan malaka va ko‘nikmalar hosil qilishda asos bo‘ladigan mustaqil ilmiy bilimlar tizimidan iboratdir. Lekin bu predmet boshqa bir o‘quv predmeti-zoologiyani o‘rganish uchun bevosita asos bo‘ladi. Tarbiyadagi hodisalarning o‘zaro aloqasi shu zaylda to‘la va chuqur ochiladi.