Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

8.3-rasm. “Narx-iste’mol” (a) va talab chizigʻi (b).

“Narx-iste’mol” chizigʻi. Yuqorida “daromad-iste’mol” chizigʻi qaralganda, ne’matlar narxi oʻzgarmaydi, deb qabul qilingan edi. Endi daromadni oʻzgarmas, deb qaraymiz va ne’matlardan bittasini, masalan,

X₁ ne’matning narxini oʻzgaruvchan deb qaraymiz. Faraz qilaylik, X₁

ne’matning narxi P ketma-ket kamayib bormoqda, ya’ni P  P₁  P₂  P₃ va hokazo.

Grafikda narxning bunday oʻzgarishi, byudjet chizigʻining AB

holatdan AB₁ , AB₂ va AB₃ holatlarga siljitadi (5.12-rasm).

Masalan, X₁ tovar olma boʻlsin, X ₂ tovar apelsin boʻlsin. (a) rasmda apelsin narxi oʻzgarmaydi, olma narxi pasayib bormoqda. Natijada byudjet chizigʻining X ₂ oʻq bilan kesishgan nuqtasi oʻzgarmaydi, X₁ oʻq bilan kesishgan nuqtasi oʻng tomonga siljib boradi. Olma narxining tushishi, real daromadni oshiradi, natijada iste’molchi olma narxi oshmasdan oldin ola olmagan apelsin va olma majmualarini endi olishi mumkin boʻladi. Ya’ni, berilgan daromadda endi koʻproq olma va koʻproq apelsin olish mumkin boʻladi. Ikkinchidan, byudjet chizigʻi narx pasayishiga mos ravishda yotiqroq boʻlib boradi.

Iste’molchi endi bir birlik qoʻshimcha olma olish uchun,

oldingidan kamroq miqdordagi apelsindan voz kechadi. Masalan, bitta apelsin narxi 10 soʻm va bitta olma narxi 5 soʻm boʻlsa, yarimta apelsinga bitta olma toʻgʻri keladi, olma narxi 2,5 soʻmga tushsa, qoʻshimcha bitta olma olish uchun 1/4 qism apelsindan voz kechishi kerak. Olma narxining pasayishi, ma’lum miqdordagi olmani apelsin bilan almashtirish imkoniyatini yaratadi. Natijada optimal majmua (olma va apelsinlarning optimal miqdori) E nuqtadan yuqoriroq naflik darajasiga ega boʻlgan befarqlik egri chiziqlarida joylashgan E₁ , E₂ va E₃ nuqtalarga oʻtadi.

Agar biz optimal majmua nuqtalarini (befarqlik egri chiziqlari bilan byudjet chiziqlari kesishgan nuqtalarni) chiziq bilan birlashtirsak, bu chiziq “Narx-iste’mol” chizigʻi boʻladi (a rasmdagi V chizigʻi). “Narx-iste’mol” chizigʻiga koʻra, talab chizigʻini aniqlash mumkin (b) rasm. Bu holda ordinata boʻyicha narx, abssissa oʻqi boʻyicha X₁ ne’mat miqdori belgilanadi.