O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

Kapillyarli viskozimetrlar 
Kapillyarli viskozimetrlar yoki oqim viskozimetrlari laboratoriya sharoitida 
o'lchash aniqligining yuqoriligi, o'lchash diapazonining kattaligi va tuzilishi nisbatan 
soddaligi tufayli ko'p tarqalgan. So'nggi yillarda texnologik jarayonlarning 
o'tishidagi qovushoqlikni avtomatik ravishda o'lchash va rostlash uchun 
mo'ljallangan kapillyarli viskozimetrlar ishlab chiqarilmoqda. Bu asboblar toza va 
bir jinsli suyuqliklar, masalan, suv-spirtli aralashmalar va boshqalaming 
qovushoqligini o'lchashda ishlatiladi. 
Kapillyarli viskozimetrlarning ishlash usuli kapillyar trubkadan suyuqlikni oqib 
o'tishi uchun Puazeyl qonunidan foydalanishga asoslangan: 
 
(6.23.) 
bu yerda:
Q -
trubkadan oqib chiqadigan suyuqlikning hajmiy
sarfi, m
3
/s; 
d -
trubka diametri, m; 

 
- suyuqlikning dinamik qovushoqligi, Pa. s; 
l
- trubkaning uzunligi, m; 

P 
- trubka uchlaridagi bosimlar farqi, Pa.
Agar, 
Q, d 
va
l 
kattaliklarning qiymatlari o'zgarmas bo'lsa, (623.) formula 
quyidagi ko'rinishga ega bo'ladi: 

---

142 
(6.24.) 
(6.24.) formula shuni ko'rsatadiki, suyuqliklar qovushoqligini o'lchash ular oqib 
o'tadigan kapillyar trubka uchlaridagi bosimlar farqini o'lchashdan iboratdir. Bunda 
suyuqlikning oqib o'tishi og'irlik kuchi yoki dumaloq kesimli silindrik trubkadan 
bo'ladigan tashqi bosim ta'sirida amalga oshishi mumkin. Bundan tashqari 
tekshirilayotgan suyuqlikning doimiy miqdorini oqib o'tish vaqtini o'lchaydigan 
viskozimetrlar ham mavjud bo'lib, unda suyuqlikning dinamik qovushoqligi 
quyidagiga teng bo'ladi: 
 
(6.25.) 
Avtomatik kapillyar viskozimetrning struktura sxemasi 6.14-rasmda keltirilgan. 
Avtomatik viskozimetrlarda qovushoqligi aniqlanayotgan mahsulot tekshirish uchun 
olinayotgan nuqta 1 dan nasos 
2 
bilan zmeevik 
3 
va sarf rostlagichi 5 orqali o'lchash 
kapillyari 
6 
ga
 
uzatiladi. Mahsulotning asosiy qismi, odatda, moy bilan 
to'ldiriladigan aralashtirgichli 
13 
termostatda joylashtirilgan. 
 
 
6.14. - rasm
. 
Avtomatik kapillyar viskozimetrning struktura sxemasi. 
Aralashtirgich elektrodvigatel 
4 
yordamida harakatga keltiriladi. Termostat 
vannasidagi temperatura termometr 
10 
yordamida o'lchanadi va isitgich 
12 
ni 
boshqaradigan termoregulyator 
11 
yordamida doimiy saqlab turiladi. Kapillyar 

---

143 
trubka uchlaridagi bosimlar farqi ko'rsatishini ikkilamchi asbob 
8 
ga
 
uzatadigan 
differentsial manometr 7 yordamida o'lchanadi. Ikkilamchi asbobning shkalasi 
qovushoqlik birliklarida darajalangan. Asosan, qovushoqligi aniqlanayotgan 
suyuqlik sarfi va temperaturasi aniqligini saqlash bilan o'lchash aniqligi 
ta'minlanadi. Kapillyar trubkaning diametri va uzunligi qovushoqligi o'lchanayotgan 
suyuqlikning turiga qarab aniqlanadi. 
Turli xil tuzilishga ega bo'lgan bir qancha kapillyarli visklozimetrlar mavjud 
bo'lib, ular 0,001 dan 10 Pa.s gacha o'lchash chegarasiga ega.