O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti shahrisabz filiali

Son shikastlanishida birinchi yordam ko`rsatish 
Son singanda suyak sinishining barcha belgilari kuzatiladi. Bunday hollarda uch: tos-son, 
tizza hamda boldir-panja bo`g’imlarining qimirlamasligini ta'minlanadi. Shu maqsadda qo`l 
ostida mavjud vositalar: reyka, chang’i tayog’i, faner tilimidan foydalaniladi. Eng uzun qism 
tashqaridan qo`ltiq ostidan oyoq panjasi chuqurchasigacha, ichki qismi qovdan panjagacha 
belgilanadi. Shina besh joydan bog’lam bilan mahkamlanadi. Singan son yaxshi qotirilmasa, 

---

184 
jabrlanuvchini transportda olib ketishda son arteriyasini zararlantirishi mumkin, natijada qon 
ketib, jabrlanuvchi shok holatiga tushishi kuzatiladi. 
Tizza shikastlanganda birinchi yordam ko`rsatish 
Hamma turdagi sinishda bo`lganidek, bunda ham jabrlanuvchiga qulay o`rnashib olishida 
yordam beriladi. Agar tizzasi bukilgan bo`lsa, uning ostiga lo`la qilib taxlangan adyol yoki 
yostiq qo`yib, bukilgan qolida qimirlatmaslik, tizza to`g’rilangan bo`lsa, shikastlangan oyoqni 
sog’ oyoqqa bog’lab, qotirib, sovuq kompress qo`yiladi. 
Bilak shikastlanganda birinchi yordam ko`rsatish: 
qattiq shina qo`yish 
Jarohatlangan qo`lning qimirlamasligini ta'minlash uchun qattiq shina qo`yiladi. Bunda 
jabrlanuvchi qo`lini tutib turishga qodir bo`lmasa, uning qo`lini shikastlangan joyning yuqorisi 
va quyisidan tutib turiladi. 
Barmoqlari tekshiriladi, ya'ni ular ushlaganda 
iliq tuyulishi va tirnoq atrofi pushti rangda 
bo`lishi lozim. Jabrlanuvchining qo`lidan iloji 
boricha barcha uzuklarini yechib olish, barmoq 
uchlari uvishgan-uvishmaganligini 
jabrlanuvchidan so`rash, shinani qatlam bilan 
shikastlangan bilak ostiga qo`yish va 
jabrlanuvchidan yoki yon-atrofdagi bironta kishidan shinani o`sha joyda 
ushlab turishni iltimos qilinadi. Panjaning tabiiy holatini saqlab qolish uchun jabrlanuvchining 
kaftiga bironta yumshoq narsa qo`yiladi. Shinani shikastlangan joyning yuqorisi va quyisidan 
bog’lab, bog’lam uchini, singan joydan imkoni boricha nari- beri qilib bog’lanadi.
Bilak shikastlanganda ro`mol bilan bog’lam qo`yish mumkin. Buning uchun
jarog’atlangan qo`lni tutib turishni jabrlanuvchidan yoki yon-atrofdagi bironta odamdan iltimos 
qilinadi. Bog’lamning bir uchini jarohatlangan qo`l ostidan, sog’ yelka ustidan o`tkazib, 
ro`molning to`g’ri burchagi uchini jarohatlangan qo`l tirsagi ostidan o`tkaziladi. Agar tirsak 
shikastlangani gumon qilinmayotgan bo`lsa, qo`l 90° qilib bukiladi. 
Ro`molning bir uchini boshqa yelkasi osha o`tkaziladi. Bog’lam uchini shikastlangan 
tarafning qarshi tomonidan bo`yinga bog’lab, bog’lam tuguni ostiga yumshoq mato qo`yiladi. 
Bog’lamni tirsak yonidan imkoni boricha tortib qo`ying yoki to`g’nog’ich bilan to`qnab 
qo`yiladi. Bog’lamni jarohatlangan qo`l tomonidan ko`krak atrofidan tortib, bog’lam uchlarini 

---

185 
qarama-qarshi tomondan sog’ qo`l ostidan bog’lab, bog’lam tuguni ostiga yumshoq mato 
qo`yiladi. 
O`mrov suyagi shikastlanganda jarohatlangan tomondagi bilakni 
ko`krakka shunday ko`ndalang qilib qo`yiladiki, barmoqlar qarama-qarshi 
yelkaga qaratilgan bo`lishi, yozilgan bog’lamni bilak va panja ustidan 
qo`yilishi, bog’lam tirsak va yelkani yopib turishi kerak. Bilakni tutib 
turgan qolda bog’lamning ostki uchini panja, bilak va tirsak ostidan o`rab, 
bog’lamning quyi uchini orqadan o`tkazib, uchlarini bog’lab qo`yiladi. Tana 
bilan qo`l orasidagi tabiiy botiqlarga mustahkam yumshoq materialdan 
qatlam joylab qo`yib, shikastlangan tomon tirsagidan gavda orqali aylantirib 
bog’lam tortib, yaxshilab qotiriladi va bog’lam uchini qarama-qarshi 
tomonda sog’lom qo`l ostidan o`tkazib bog’lab qo`yiladi. 
Boldir-panja bo`g’imi shikastlanganda jabrlanuvchining poyabzali 
va paypog’ini yechmasdan uchta bog’lam: birini — oyoq panjasi (kafti) ostidan va ikkitasini 
boldir ostidan qo`yiladi. Boldir-panja bo`g’imi atrofiga yostiqni asta taxlab yoki o`rab qo`yiladi. 
Adyol yoki yostiqni boldir 
atrofida ikkita bog’lam bilan mustahkamlab, uchinchi bog’lamni panja atrofidan bog’lanadi. 
Bog’lamlar mahkam, lekin qattiq qismay bog’langan bo`lishi kerak. Agar bog’lam ostidan 
bittadan ko`p barmoq o`tgan bo`lsa, bog’lamni qattiqroq tortib tugiladi.