О`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti transport va logistika fakulteti «hayot faoliyati xavfsizligi»

Uglekislotali yong‘in o‘chirgichlar har xil turdagi modda va materiallarni, 10000 V gacha bo‘lgan kuchlanishdagi elektr qurilmalarni o‘chirishga mo‘ljallangan.
Uglekislotali yong‘in o‘chirgichlarning ishlash prinsipi ortiqcha bosim ostida ikki oksid uglerodni siqib chiqarishga asoslangan. Ishga tushirish qurulmasini ishlatishda SO₂ sifon quvur orqali rastrubga uzatiladi. SO₂ suyultirilgan holatidan qattiq (qorsimon) holatga o‘tadi. Xarorat keskin (-70° C gacha) pasayadi. Uglekislotali yong‘in o‘chirgich yonayotgan moddadan kislorodni ajratadi.
Uglekislotali yong‘in o‘chirgichlarni 10 kV dan yuqori kuchlanish ostida bo‘lgan elektr moslamalarni o‘chirishda taqiqlanadi hamda rastrub qismi metalldan yasalgan uglekislotali yong‘in o‘chirgichlar kuchlanish ostidagi elektr moslamalarni o‘chirishda foydalanish mumkin emas. Havo kirishi mumkin bo‘lmagan yong‘inlarda, materiallarni o‘chirish taqiqlanadi.
Isitish moslamalari va yuzasi qizigan agregatlar yaqinida, hamda to‘g‘ridan- to‘g‘ri quyosh nuri tushadigan joylarda saqlash taqiqlanadi. Yong‘in o‘chirgilarning qobig‘i 50^oC dan yuqori isitilishi qat’iy taqiqlanadi. Uglekislotali yong‘in o‘chirgichlarni isitilmaydigan sovuq (-25^o C gacha) bo‘lgan xonalarda saqlash mumkin.
Xladonli yong‘in o‘chirgichlarda yong‘in o‘chirish moddasi sifatida goloidli uglevodorodlar hisoblanadi. Bu uglerod va vodorod atomlari birikmasidir, ulardan vodorod atomi qisman yoki toliq goloidlar atomi bilan aralashgan. Bularga ftor F, brom Br, Cl xlor atomlari kiradi. Bunday birikmalar xladonli deb nomlanadi.
Qaynash harorati past bo‘lgan xladonlar gazsimon holatda qo‘llaniladi. Ular ham uglekislotali yong‘in o‘chirgichlar kabi ballonlarga bosim ostida to‘ldirilib va yong‘in o‘chirishda ishlatiladi.
Xladonli yong‘in o‘chirgichlarning asosiy ta’sir samarasi ingibitorlardir (sekinlashtiruvchi). Yong‘in o‘chog‘ida xladonlar ajraladi, xamda hosil bo‘ladigan sekinlashtiruvchi modda yong‘in jarayoniga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.
A, В, С va Е yong‘in siniflarini o‘chirishda qo‘llash tavsiya etiladi.
Xladonlar zaharli, shuning uchun ham ularni tor va yomon shamollatiladigan xonalarda yong‘inlarni o‘chirish xavfli hisoblanadi.
Yerto‘la va shaxtalardagi yong‘inlarni, hamda tutab yonadigan yong‘inlarni o‘chirish uchun xladonlardan foydalanish mumkin emas, chunki piroliz zaharli mahsulotlarining hosil bo‘lish ehtimoli paydo bo‘ladi. Shuningdek, ularni yengil (Mg, Na, Al va boshqa) metallar yong‘inlarini o‘chirishda qo‘llash mumkin emas, chunki ular bilan o‘zaro ta’sir vaqtida portlash sodir bo‘lishi mumkin.