„O‘qituvchi nashriyot-matbaa ijodiy uyi toshkent-2020

10-mavzu.
 SINONIM SO‘ZLAR USLUBIYATI
http://eduportal.uz

---

50
Beshigimning oldidan qabrim oldigacha yo‘l, 
Men ketarman bir kuni, navolarim, zorim qolur. 
(
M. Yusuf
)
1. To‘riqni ko‘pkarilarga boqdi, ko‘pkarilarga shayladi. Chavandozlar 
bilan olislardagi ko‘pkarilarga …di. (
T. Murod
) 2. Bu kunlarda uning 
qalami shunday g‘avg‘o ko‘tardiki, Hirotda qayerga …sangiz, Sultonali 
haqida eshitasiz. (
Oybek
) 3. Dunyodan ne-ne ulug‘ zotlar, ne-ne allomalar 
o‘tmagan, ularning birortasi ham „Men bunday adolatsiz zamonda 
tug‘ilishni istamayman“, deb ortiga qaytib …gan emas. (
Sh. Boshbekov
) 
4. Sen …ding-u yangroq sahnim Befayz, benur, bo‘shab qoldi. (
Mirtemir
)
10.3-mashq.
Oybekning „Navoiy“ romanidan olingan parchani o‘qing. 
Ifodalangan fikr yuzasidan mulohaza bildiring.
„Jang maydoni yigitlarga husn bag‘ishlaydi. Yigit uchun mardlik, 
qahramonlikdan o‘zga ulug‘roq, oliyroq bir fazilat bormi?“ – dedi Navoiy.
1. Ushbu ko‘chirma gapli qo‘shma gapni o‘zlashtirma gapga aylan tiring. 
Muallif gapining kesimi qanday o‘zgarishga uchradi? 
2. Gapda qanday sinonim so‘zlar uchradi? Sinonimlar qatorini davom 
ettirishga harakat qiling.
10.4-mashq.
Nuqtalar o‘rniga 
aytmoq
va 
demoq
fe’llaridan mosini qo‘yib 
ko‘chiring.
1. Aziz shogirdim! Hozir …moqchi bo‘lgan so‘zlarimni aql 
chig‘irig‘idan o‘tkazib, tafakkur elagida saralab, diqqat qulog‘ing birla 
eshitib, yuragingga joylaginki, bundan ko‘p va xo‘p manfaatlar topgaysan. 
(
„Farzandnoma“dan
) 
2. O‘n to‘rt kunlik oyday farishta bo‘lib, Shirin tushlarimni suvlarga 
…dim. (
O. Hojiyeva
) 
3. Yog‘och mixga …di: „Meni yaralading!“ Mix: „Boshimga tush -
gan zarbalarning og‘irligini bilganingda edi, meni kechirarding“, – …di. 
4. Hovonchaga …m: „Noming ko‘p baland,
… , kimdan chekasan bunchalar faryod?“
… di : „Ne til bilan …ay, ey Sa’diy,
Zarbni o‘z yorimdan yeyman umrbod!“ 
(
Sa’diy Sheroziy
)
http://eduportal.uz

---

51
Nazariy matn
Sinonim birliklarning ma’nosi yaqin bo‘lsa-da, ammo bir xil emas. Ular 
ifoda bo‘yog‘iga ko‘ra farqlanadi. Ba’zilarida bo‘yoq kuchli, boshqasida 
kuchsiz (
bo‘sh – latta
), ba’zilarida ijobiy, ayrimlarida salbiy (
kulmoq – 
tirjaymoq
) bo‘ladi. Sinonimlar uslubiy xoslanganlik jihatidan ham o‘zaro 
farqlanadi. Sinonimlar birikuvchilarni ham tanlaydi. Masalan, 
stolning yuzi
deyish mumkin, ammo 
stolning basharasi
deb bo‘lmaydi. Ayrim sinonimlik 
munosabati barqaror (
kishi – odam – inson
), ayrimlari nutqiy (
go‘zal –
oy – gul
)
hisoblanadi.