Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbеkiston rеspublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi

 
O‘quv rejaga muvofiq
o‘zaro bog‘liq bo‘lgan 
modul nomi 
Anatomiya 
Fiziologiya
Patologiya 
Farmakologiya va retseptura asoslari 
Umumiy gigiena va ekologiya 
Tibbiyot psixologiyasi 
Valeologiya 
Hamshiralik ishi texnikasi
Yuqumli kasalliklar va infeksion nazorat 
Klinik patologiya va birinchi tibbiy yordam 

---

O‘qitishni tashkiliy 
shakli 
N-nazariy ta’lim; 
A-amaliy ta’lim; 
Dasturga qo‘yilgan talab 
Majburiy 
O‘qitish tili 
Guruhga tayinlangan dars tili asosida 
Baholash tartibi 
Joriy baholash tartibiga asoslanib 
O‘quv chi larning bilim 
va ko‘nikma larini 
baholash 
Yozma, og‘zaki, savol-javob, munozara, test, vaziyatli masalalar 
yechish, amaliy topshiriqni bajarish 
 
 
2.O‘quv dasturi mazmuni 
 
№ 
 
Mavzular nomi 
 
Mavzular qisqacha mazmuni 
Jam
i
 
O‘q
itish
n
in
g 
tashk
il
iy s
h
ak
li
 
M
u
staqi
l ta’
li
b
m
 
1. 
Tinchlik 
davridagi 
favqulotda 
vaziyatlar haqida 
tushuncha,ularni 
kelib chiqish 
sabablari, 
manbalari, turlari 
F.V.D.T nizomi
Favqulodda vaziyatlar, xalokatlar haqida asosiy 
tushunchalar. Favqulodda vaziyatlar tasnifi, uning 
turlari, kelib chiqish sabablari, manbalari.
Sog‘liqni saqlash tashkilotlarining favqulodda 
vaziyatlarda 
vazifalari, 
Qizil 
Yarim 
Oy 
Jamiyatining aholi va hududlarni muhofaza qilish 
bo‘yicha vazifalari. Respublika Shoshilinch tibbiy 
yordam Ilmiy Markazi (RShTYoIM) va uning 
viloyatlardagi 
filiallari 
haqida 
ma’lumot. 
Ommaviy shikastlar vaqtida shikastlanganlarni 
izlash, topish, qutqarish, tibbiy saralash va 
evakuatsiya qilish. Tibbiy evakuatsiya bosqichlari. 
Tibbiy yordam turlari tizimi (birinchi tibbiy 
yordam, shifokorgacha bo‘lgan tibbiy yordam, 
birinchi shifokor yordami, malakali tibbiy yordam, 
ixtisoslashgan tibbiy yordam). Tabiiy va texnogen 
tusdagi favqulodda vaziyatlarda shikastlovchi 
omillar turlarini o‘rganish, ular ta’sirida kelib 
chiqadigan shikastlar bilan tanishish (portlashlar, 
bosilish, 
ko‘chkilar, 
turli 
snaryadlar, 
balandliklardan tushib ketish, yuqori va past 
harorat, quyosh nuri, kuchli ta’sirli zaxarli 
moddalar (KTZM)lar, biologik vositalar ta’sirida 
kelib chiqadigan shikastlar, shikastlovchi omillar 
ta’sirini tugatishni ishlab chiqish. Shikast 
o‘chog‘idan shikastlanganlarni olib chiqish 
usullarini o‘rganish. Shaxsiy muhofaza vositalarni 
qo‘llash. shaxsiy muhofaza vositalarini qo‘llashni-
nafas a’zolari va teri qoplamlari uchun shaxsiy 
muxofaza vositalari. IP-4, IP-5, respiratorlar, 
ximoyalovchi kiyimlar. AI-2 (shaxsiy aptechka), 
ximiyaga qarshi paket, individual bog‘lov paketi, 
6 
NA 
3 

---

suvdondagi suvni zararsizlantirish uchun vosita 
(pantotsid, akvasept). 
Shikastlanganlar holatiga baho berish va yordam 
turini belgilash.Terminal holatlar tasnifi, klinik va 
biologik o‘lim, yurak va nafas olish faoliyatini 
to‘satdan to‘xtashi. o‘tkir nafas yetishmovchiligi. 
O‘pka-yurak reanimatsiyasi. Birinchi tibbiy 
yordam 
boshlash 
muddatlarini 
va 
unda 
kuzatiladigan natijalarni. 
2. 
Favqulotda 
vaziyatlarda 
shikastlanganlarg
a shifokorgacha 
bo‘lgan tez tibbiy 
yordam ko‘rsatish 
ni tashkil etish. 
Favqulotda vaziyatlarda jarohatlanish turlari, 
ularda qon oqishi turlari, sabablari
belgilari.Arterial, venoz, kapillar, parenximatoz
qon oqishlarining belgilari, farqlari. Qon oqishni
to‘xtatish xususiyatlari, usullari, qonun -
qoidalari. Qon ketishining asoratlari, gemorragik
shok, o‘tkir qon yetishmovchiligi, belgilari, 
oqibatlari.
Jarohatlangan joyni immobilizatsiya qilish,
tushunchasi, turlari , qonun qoidalari. Favqulotda
vaziyatlarda kasalxonadan tashqarida tug‘ishning 
kechishi, tibbiy yordam xususiyatlari. 
Birinchi tibbiy yordam boshlash muddatlarini 
va unda kuzatiladigan natijalarni. 
Favqulodda 
vaziyatlarda 
jabrlanganlarga 
shifokorgacha 
bo‘lgan tez tibbiy yordam ko‘rsatish (qon 
ketishini 
vaqtincha 
to‘xtashish 
usullarini 
o‘rganish, ko‘p qon yo‘qotganlarga qon o‘rnini
bosuvchi suyuqliklar quyish, qon quyishda 
qatnashish, gemorragik shok, gemotransfuzion 
shokda tez tibbiy yordam ko‘rsatish .
Favqulodda 
vaziyatlarda 
jarohatlanishlarda 
immobilizatsiya o‘tkazish. Turli tusdagi shinalar
ishlatish (Krammer, Ditrixs, tarnovsimon, Filberk, 
vakuumli ). Qo‘l ostidagi bor narsalar bilan 
immobilizatsiya o‘tkazish. 
12 
NA 
6 
3. 
Tabiiy tusdagi 
favqulotda 
vaziyatlarda 
fuqarolarga tibbiy 
yordamni tashkil 
etish. 
Tabiiy tusdagi favqulodda vaziyatlar 
tasnifi (er qimirlashi, suv toshqinlari, sel, 
ko‘chkilar, dovul, to‘fon). Ularda kuzatiladigan 
odam hayoti va sog‘lig‘iga havf tug‘diradigan 
holatlar va jarohatlar (qon ketish, yumshoq 
to‘qimalar jarohati, suyak chiqishi va sinishi, uzoq 
vaqt bosilib qolish sindromi - "Krash" sindromi, 
cho‘kish, markaziy nerv sistemasi tomonidan 
o‘zgarishlar tramatik shok, talvasa sindromi). 
Tabiiy 
tusdagi 
favqulodda 
vaziyatlarda 
jarohatlangan 
aholiga 
shoshilinch 
tibbiy 
yordam ko‘rsatish uchun jalb qilinadigan kuch 
va vositalar. 19.07.2011 yil № 280 sonli - 
“Aholini zilzilalar oqibatida yuzaga kelgan 
12 
NA 
6 

---

favqulotda vaziyatlarda (tabiiy va texnogen
tusdagi ) harakat qilishga tayyorlash kompleks
dasturini tasdiqlash To‘g‘ri sida ”. 
Tabiiy tusdagi favqulodda vaziyatlarda 
shikastlanganlarni 
izlash, 
topish, 
birinchi 
yordam ko‘rsatish , evakuatsiya qilish. Bosh 
suyagi,qorin sohasi, umurqa pog‘onasi, qo‘l va 
oyoq jarohatlarida - bosilib qolishlarida tez tibbiy 
yordam ko‘rsatish .Travma shokida , cho‘kishda, 
talvasada birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish . 
Evakuatsiya bosqichlarida shikastlanganlarni 
davolash va kuzatib borish. 
4. 
Texnogen 
hususiyatli 
favqulotda 
vaziyatlarda 
fuqarolarga tibbiy 
yordam ko‘rsatish 
ni tashkil etish. 
Texnogen tusdagi favqulotda vaziyatlar turlari, 
kelib chiqish sabablari. Yong‘in, portlash, 
zarba 
to‘lqini 
ta’sirida 
kuzatiladigan 
jarohatlar turlari. Texnogen tusdagi favqulodda 
vaziyatlarda jaroxatlanish turlarini-kuyish, elektr
tokidan jarohatlanish, tushunchalarini, turlarini, 
belgilarini, davrlarini, darajalarini , asoratlarini; 
Birinchi 
tibbiy 
yordam 
berish 
va 
evakuatsiya qilish. Yong‘indan xavfli 
obektlarda favqulodda vaziyatlarni bartaraf 
etishga 
qaratilgan 
tadbirlar. 
O‘zbekistondagi 
kimyoviy 
xavfli 
ob’ektlar.KTZMlar 
tasnifi. 
Zaharli 
moddalarning 
organizmga 
kirish 
yo‘llari, 
KTZMlar (xlor, ammiak, sinil kislotasi, is gazi, 
FOM 
– fosfor organik moddalar) bilan 
zaharlanganda klinik belgilari. Shikastlanganlarga 
o‘choq ichida va tashqarisida tibbiy yordam 
ko‘rsatish . 
 
Texnogen tusdagi favqulotda vaziyatlarda 
(termik, kimyoviy kuyishlarda, kuyish shokida, 
elektr tokidan shikastlanish) shikastlanganlarga 
birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish , evakuatsiya 
qilish va kuzatib borish. Is gazidan zaxarlanganda 
birinchi yordam ko‘rsatish ni. KTZM (ammiak, 
xlor va fosforoorganik modda) lardan 
zaxarlanganda tez tibbiy yordam ko‘rsatish ni. 
Fuqarolarni muhofazalash vositalarini qo‘llash. 
6 
NA 
3 
5. 
Xalqaro 
terrorizm, 
tushunchasi 
turlari, terroristik 
akt sodir 
etilganda aholi 
harakati. 
Texnogen tusdagi favqulotda vaziyatlar turlari, 
kelib chiqish sabablari. Yong‘in, portlash, 
zarba 
to‘lqini 
ta’sirida 
kuzatiladigan 
jarohatlar turlari. Texnogen tusdagi favqulodda 
vaziyatlarda jaroxatlanish turlarini-kuyish, elektr
tokidan jarohatlanish, tushunchalarini, turlarini, 
belgilarini, davrlarini, darajalarini, asoratlarini; 
Birinchi 
tibbiy 
yordam 
berish 
va 
evakuatsiya qilish. Yong‘indan xavfli 
obektlarda favqulodda vaziyatlarni bartaraf
etishga 
qaratilgan 
tadbirlar. 
O‘zbekistondagi kimyoviy xavfli ob’ektlar. 
6 
NA 
3 

---

KTZMlar 
tasnifi. 
Zaharli 
moddalarning 
organizmga kirish yo‘llari, KTZMlar (xlor, 
ammiak, sinil kislotasi, is gazi, FOM – fosfor 
organik moddalar) bilan zaharlanganda klinik 
belgilari. Shikastlanganlarga o‘choq ichida va 
tashqarisida tibbiy yordam ko‘rsatish . 
 
Texnogen tusdagi favqulotda vaziyatlarda 
(termik, kimyoviy kuyishlarda, kuyish shokida, 
elektr tokidan shikastlanish) shikastlanganlarga 
birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish , evakuatsiya 
qilish va kuzatib borish. Is gazidan zaxarlanganda 
birinchi yordam ko‘rsatish ni. KTZM (ammiak, 
xlor va fosforoorganik modda) lardan 
zaxarlanganda tez tibbiy yordam ko‘rsatish ni. 
Fuqarolarni muhofazalash vositalarini qo‘llash. 
6. 
O‘tkir 
zaharlanishlarda 
tibbiy yordamni 
ta’minlash . 
Zaxarlanish 
tushunchasi, 
turlari, 
maishiy, 
tasodifiy zaxarlanish. Hayotda ko‘p uchraydigan 
zaharlanish (dori preparatlaridan, alkogoldan, 
narkotik moddalardan, oziq-ovqatlardan, kislota 
va ishqorlardan ) oqibatida kelib chiqadigan 
klinik belgilar, shoshilinch tez tibbiy yordam 
ko‘rsatish xususiyatlari. Anafilaktik shok, 
gipertermik 
sindromda. 
Detoksikatsiya 
tadbirlarini o‘tkazish. O‘tkir zaharlanishlarni 
oldini olish. 
 
O‘tkir 
zaharlanishlar: 
ovqatdan 
zaharlanish, sirka kislotasi dan, zaharli 
o‘simliklardan 
va 
dori-darmonlardan, 
alkogol 
va 
giyohvand 
moddalardan 
zaharlanishda bemor holatiga baho berish. Tez 
tibbiy yordam ko‘rsatish : shifokorgacha, 
shifokor yordamini ta’minlash. Evakuatsiya 
qilish. Me’dani zondlashni va chayishni. Xuqna va 
kateterizatsiya o‘tkazishni. 
6 
NA 
3 
7. 
Hayvon tishlashi, 
ilon va
qumursqalar 
chaqishida tibbiy 
yordamni 
ta’minlash . 
Zaharlanish (ilon chaqishi, hayvon tishlashi, 
zaharli xashoratlar chaqishi, ari, chayon) 
oqibatida kelib chikadigan klinik belgilar, 
shoshilinch tez tibbiy yordam ko‘rsatish
xususiyatlari. 
Hayvon tishlashi, ilon, chayon, ari va boshqa 
hashoratlar chaqqanda zaxarlangan holatiga baho 
berish, tez tibbiy yordam ko‘rsatish , tishlangan 
jarohatga ishlov berish. Kvinke shishi va allergik 
reaksiyalarda tez tibbiy yordam.
6 
NA 
3 
8. 
Radiatsiyadan
shikastlanish, 
uning ta’rifi. 
Birinchi tibbiy 
yordam va 
shifokorgacha 
bo‘lgan yordam 
Xalq xo‘jaligidagi ob’ektlarda radiatsion 
halokatlar xavfi. Xavf manbai yuqori bo‘lgan 
ob’ektlar 
xavfsizligini 
ta’minlash.Maxsus 
muxofaza inshootlari, oddiy yashirin joylari 
haqida 
tushuncha, 
muhofaza inshootlarining 
tuzilishi va tasnifi.Odamlar va xududlarni maxsus 
ishlovdan 
o‘tkazish. 
Radiatsion 
nurning 
6 
NA 
3 

---

ko‘rsatish
xususiyatlari. 
shikastlovchi 
omillari. 
Radiatsiya 
nurlaridan 
zararlanish, ionlovchi nurlarning biologik ta’siri. 
O‘tkir nur kasalligi tushunchasi, davrlari, belgilari, 
davolash va parvarishlash. Surunkali nur kasalligi 
belgilari, davolash. Ommaviy muxofaza vositalari, 
radiatsiyaga qarshi pana joylar. Ionlovchi nurlardan 
shikastlanishni oldini olish, shikastlanganlarga 
tibbiy yordam ko‘rsatish va davolash uchun 
qo‘llaniladigan 
meditsina 
vositalarini. 
Dezaktivatsiya va degazatsiya o‘tkazish.
Fuqarolar muxofazasi tuzilmalari. Radiatsion 
zonadan aholini evakuatsiya qilish xususiyatlari.
Radiatsiyadan zararlanganlarni qidirib topish, 
qutqarish, 
saralash, 
shoshilinch 
va 
shifokorgacha 
yordam 
berish. 
Maxsus 
gazniqoblar, 
respirator, 
niqoblardan 
foydalanish. Maxsus kiyimlar: kombinezon, 
maxsus yoping‘ich (plash nakidka), rezina 
qo‘lqoplar, etiklardan foydalanish. Evakuatsiya 
qilish va kuzatish.Qisman va to‘liq sanitar ishlov 
o‘tkazish. Dezaktivatsiya va degazatsiya. AI-2, 
kimyoviy vositalarga qarshi individual paket, 
suvdondagi suvni zararsizlantirish uchun vositalar 
(pantotsid, ionotsid, akvosept)dan foydalanish.
9. 
Epidemiya 
o‘choqlarining 
tibbiy – taktik 
tavsifi. Yuqumli 
kasalliklar 
o‘choqlarida 
epidemiyaga 
qarshi sanitariya-
gigiena chora-
tadbirlari. 
Epidemiya, 
epidemiologik 
jarayon, 
inkubatsiya 
davri 
tushunchasi. 
Epidemik 
o‘choqlarning tibbiy-taktik tavsifi. epidemik 
o‘choqlarning ta’rifini; Yuqumli kasalliklar paydo 
bo‘lishi va tarqalishi xavfini kuchaytiradigan 
omillar.Dezinfeksiya 
o‘tkazishning 
barcha 
usullari 
(mexanik, 
fizik, 
kimyoviy). 
Dezinseksiya 
va 
deratizatsiya 
o‘tkazish. 
Favqulodda vaziyatlarda epidemiyaga qarshi 
chora-tadbirlar. 
Infeksiya 
manbalarini 
zararsizlantirish usullari, infeksiya o‘tish 
yo‘llarini uzib qo‘yish tadbirlari. O‘ta xavfli 
infeksiyalar, ulardan muhofazalanish vositalari. 
Observatsiya, karantin choralarini o‘tkazish. 
IShTYoIB, XEKB, SPB, EKIB vazifalari, 
ishi. 
Neyrotoksikozda 
shoshilinch 
tibbiy 
yordam. Kontagiozlik. Halokat o‘choqlarida tibbiy 
sanitariya oqibatlarini tugatish hamda sanitar-
gigienik va epidemiyaga qarshi chora-tadbirlar 
o‘tkazish uchun jalb etiladigan kuch va 
vositalar.