O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

Pastdanyuqorigako‘tariluvchixromatografikjarayon.
Zarurkenglikvauzunlikdaqirqibolinganxromatografikqog‘oznibiruchidanstartchizio‘ibelgilanib, uerganuqtaxolida (yokichiziqlixolda) aniqlanuvchinamunaaralashmasikapillyarnaychayordamidashimdiriladivanuqtadog‘iqurigunchakutiladi. So‘ngqog‘oztasmasistartchizig‘itomonibilanoldindantayyorlabqo‘yilgan, organikerituvchisistemasiqo‘yilib, uningbug‘ibilan 20-30 daqiqato‘yintirilgankameragatushiriladivamaxsusmoslamayordamidaosibqo‘yiladi. Qog‘ozgashimdirilgannuqtayokichiziqerituvchilarsistemasidantashqaridaqolishizarur. Erituvchisistemasinisaqlaganidishgermetikberkitiladivaqo‘zg‘aluvchifazazarurbalandlikkako‘tarilgunchaqoldiriladi. Buvaqtbirnechasoatyokisutkagacho‘zilishimumkin.
Qog‘oztolalariningkapillyarquvvatihisobigaqo‘zg‘aluvchierituvchisistemasiqog‘oztasmasibo‘ylabsekinastashimilibyuqorigako‘tariladivauo‘zibilanstartnuqtasigaqo‘yilgananiqlanuvchiaralashmakomponentlarinihamxarakatlantiradi.
Harbirxolatdamoddakomponentlariaralashmasiqo‘zg‘aluvchiorganikerituvchifazasivaqog‘oztolalaridagisellyulozaninggidrofillikxususiyatitufayliundasaqlanuvchiqo‘zg‘almsfaza (suv) orasidataqsimlanishjarayonisodirbo‘ladi. Butaqsimlanishmoddanisuvvaorganikbrituvchiorasidagitaqsimlanishigadeyarlimosxoldaamalgaoshadi. Bundaytaqsimlanishjarayonigamoddalarningsellyulozatolalaribo‘ylabadsorbsiyalanishjarayonihamo‘zta’siriniko‘rsatadi. Natijadaaralashmakomponentlaridanbiriqog‘ozbo‘ylabshimilayotganerituvchibilanbirgatezroqxarakatlansa, boshqasisekinroqxarakatlanadi. Ayrimmoddalarumumanxarakatlanmasdanstartdaqolishimumkin.
Qo‘zg‘aluvchifazama’lummasofagako‘tarilgach, qog‘oztasmasiidishdanchiqaribolinadi, quritiladivaxromatogrammanatijalarianiqlanadi.


Yuqoridanpastgatamon (vosxodyaщaya) xromatografiyasi.
Qirqibolinganxromatografikqog‘oztasmasistartchizig‘igatomonigatekshiriluvchiaralashmaeritmasimikropipetka (yokikapillyar) yordamidatomiziladi, quritiladivagermetikidishyuqoriqismigao‘rnatilgansuyuqliksolishgamo‘ljallanganmaxsusmoslamagaosiladi.Moslamaliidishgaerituvchiaralashmaniqo‘yiladi, erituvchisorbentvazifasinibajaruvchiqog‘oztolalaribo‘ylabshimilibxarakatlanadivaqo‘zg‘aluvchifazavazifasinio‘taydi. Xromatografikqog‘ozningmoddashimdirilganqismierituvchiaralashmasisolinganidishgatushiriladi, ikkinchiuchiesaerkinosiltirilibqo‘yiladi. Germetikidishdadoimiybirxilxaroratbo‘lishi, zarurxollardaesainertgazbilanto‘ldirilishita’minlanadi. Idishhavosiqo‘zg‘oluvchifaza (erituvchi) bug‘laribilanto‘yintirilganligitufaylixromatografiktasmaqo‘ribqolmaydi. Qo‘zg‘oluvchifazaxromatografikqog‘oztasmasibo‘ylabshimilishivapastgaxarakatlanishidavomidastartchizig‘iga (nuqtaga) shimdirilganmoddaaralashmasiniyuvadi. Bundamoddaaralashmasiqog‘oztasmabo‘ylabturlitezlikdaya’niqo‘zg‘oluvchivaqo‘zg‘almasfazaorasidataqsimlanishikoeffitsentigamosxoldaxarakatlanadi.
Qog‘oztasmasibo‘ylabturlimasofalardajoylashgannoaniqshakldagidog‘laresaxromatogrammadebataladi. Rangsizdog‘laroddiyxoldaqog‘ozdako‘rinmasligimumkin.
Ma’lumvaqto‘tganqo‘zg‘oluvchifazadanxolisbo‘lganqog‘oztasmasiranglibirikmalarhosilqiluvchireaktivldarbilanpurkaladiyokiUF-lampanuridako‘riladivako‘rinmagandog‘larranglidog‘laraylanadi. Qog‘ozxromatografiyasinimurakkabaralashmalarniajratishuchunqo‘llashmumkin. Ajralishnimuvofaqiyatlibo‘lishiqo‘llanuvchireagentlargabog‘liqbo‘ladi.
Xromatogrammadaayrimdoimiybirxilsharoitlarta’minlangandamoddakomponentiuchunxarakterlibo‘lganRfkattaliginianiqlashmumkin.