O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

Spektrofotometriyavafotokolorimetriya
usullariningsezgirligi.

Fotometriktahlilusulningasosiyko‘rsatkichlaridanbiriuningsezgirligidir. Usulningsezgirligiyordamidamoddatarkibidagikichikmiqdordagiqoldig‘ini (sledov) aniqlashda, sanoatdaishlabchiqarayotganmaxsulotlarni, ayniqsayarimo‘tkazgichmateriallarninitarkibinazoratqilishdakengqo‘llaniladi. Usulgaqo‘yiladigantalablartaqqoslovchikolorimetrikhamdafotokolorimetrikvaspektrofotometrikusullaruchunharxildir.

Taqqoslovchi (vizual) kolorimetrikusuldatekshiriluvchiranglieritmani, taqqoslovchimoddaningrangigasolishtiribmiqdorinianiqlashgaasoslanadi.
Fotoelektrokolorimetrikusulda, usulningsezgirligigaasosanizlanuvchivataqqoslovchieritmalarningoptikko‘rsatkichinitaqqoslashyuqorisezgirlikdaamalgaoshiriladi. Bundaasosantahliljarayonidao‘zgarmasto‘lqinuzunligidakyuvetaningbirxilxajmidaolibborishbirxilnatijalarnianiqlikdaolishgaasosbo‘ladi. YAnaboshqaxatoliklargaolibkeladigansabablardandastlabkimoddaningeritmasinitayyorlash, hamdahalaqitberadiganmoddalardantozalashjarayonidabo‘lishimumkin.
Shuninguchunfotometrikusulningsezgirliginixususiyatifotometrikreaksiyalarnihosilbo‘lishivafotometrikusulningo‘zinimoddaganisbatanvauningtarkibidagimoddalarnixolatigabog‘liqdir.
Fotometrikusuldauningsezgirligigaijobiyahamiyatgaegabo‘lganko‘rsatkichlardaquyidagilarinobatgaolinadi:

1. 
   Fotometrikreaksiyaasosidaizlanuvchivataqqoslovchimoddaeritmalarninuryutishxususiyatinianiqlashdamolyarnuryutishkoeffitsenti () yordamidaamalgaoshirishyaxshinatijalargaolibkeladi.
   

Fotokolorimetrikusulniamalgaoshirishdaoptimalkonsentratsiyadagieritmanitanlash

Ma’lumkimoddalarningkonsentratsiyasibilanyutilgannurningintensivligiorasidamiqdoriybog‘lanishmavjud.

D
S= -------;
.l
Aniqto‘lqinuzunlikda () vakyuvetaningqalanligida (l) tajribaningnisbiyxatoliginiqiymatio‘zgarmasdir.
SHungaqaramay olibborilayotgantahlilnisezgirligiioshirishmumkin, agardadifferensialfotokolorimetriyausulidaamalgaoshirilsa. Bundatekshiriluvchieritmaningoptikko‘rsatkichinianiqlashdaerituvchibilanemas, balkianiqmiqdorsaqlaganmoddaningeritmasiyordamidataqqoslashmaqsadgamuvofiqdir.
Taqqoslovchieritmaningkonsentratsiyasini (S_k) buxolatdaaniqlanuvchimoddaningkonsentratsiyasidan (S_x) kichikroqmiqdordaolinishitavsiyaetiladi. (S_kx)
Differensialfotokolorimetriyaningxatoliginikamaytirishuchunquyidagilarniinobatgaolishkerak:

1. 
   Erituvchiningoptikko‘rsatkichiganisbatantekshiriluvchimoddaningoptikko‘rsatkichiyuqoribo‘lishi (D>0,43).
   
2. 
   Taqqoslanayotganeritmaningoptikko‘rsatkichiumuman (D_x=O) qiymatgaegabo‘lishimaqsadgamuvofiq.
   
3. 
   Nurtushirayotgandamoddaeritmalarningkonsentratsiyasininuro‘tkazishi, standarteritmaningnuro‘tkazishidankambo‘lishikerak
   
4. 
   Qo‘llanilayotgankyuvetalarninguzunligidafarqibo‘lmasligi.
   
5. 
   Tekshirilayotganeritmaningkonsentratsiyasiniyuqoribo‘lishi.
   

Fotometrikapparatlarniqo‘llanishibilaneritmalarninuryutishxususiyatiniharxilusullarasosidaolibboriladi. Undastandartvatekshiriluvchieritmalarningoptikko‘rsatkichinibirxilsharoitdaolibboriladi.