O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

Fotometriko‘lchashlarningoptimalsharoitinitanlash
Buger-Lamber-Berqonunigaasosan, optikko‘rsatkichtekshiriladiganmoddaeritmasiningmolyaryutishkoeffitsenti, eritmaningkonsentratsiyasivayutishqatlaminingqalinligigabog‘liq. Nazariyhisoblashlarvatajribalarfotometrikaniqlashlardaxatoningminimalqiymtioptikko‘rsatkichning 0,2-1 qiymatlarigato‘g‘rikelishiniko‘rsatadi. SHundankelibchiqib, aniqlashlarningoptimalsharoititanlanishikerak. Ko‘pchilikmoddalarningmolyaryutishkoeffitsentibirningulushlaridan 10⁵ gachabo‘lganoraliqdao‘zgaradi. Yuqorida yutishqatlamining 1 smqalinliginimaqsadgamuvofiligiko‘rsatilganedi, agarl =1cmbo‘lsa, optimalhisoblanadiganoptikko‘rsatkichqiymatini 0,5 debolinsa, molyaryutishkoeffitsenti 100 bo‘lganeritmauchunkonsentratsiyasiS_x=0,5/100=0,005 bo‘lishikuzatiladi.
Agarmoddaningmolyaryutishkoeffitsenti 1000 bo‘lsa, optikko‘rsatkichning 0,5 bo‘lganqiymatiuchunkonsentratsiyasi
S_x=0,5/1000=0,0005 bo‘ladi.
Tekshirishuchunolinganmoddaeritmasiningoptikko‘rsatkichikattabo‘lsa, optimalsharoittanlashuchuneritmaningkonsentratsiyasiniyokiyutishqatlaminingqalinliginikamaytirishzarur. Optikko‘rsatkichjudakichikbo‘lgandayutishqatlaminingqalinliginioshirishorqalioptimalsharoitnitanlanishimumkin. Bundayo‘lchashlareritmadano‘tayotgannurningto‘lqinuzunligioptikko‘rsatkichningengkattaqiymatigamoskeladigansoxasidaamalgaoshirilishikerak. Busoxadayutishengkattaqiymatgaegabo‘ladi. Agartekshiriladiganmoddabirnechtayutishyo‘laklarigaegabo‘lsa, yutishkoeffitsentiengkattabo‘lganyo‘lak (optikko‘rsatkichningengkattaqiymatigato‘g‘rikeladiganuchinchisoxasini) tanlanadi.
Svetofiltrshundaytanlanadiki, tekshiriluvchimoddaningnuryutishspektrigaasoslanganxoldaranglieritmaningmaksimalnuryutishspektrivasvetofiltrning, ya’nieritmaningnuryutishmaksimumisvetofilrningnuro‘tkazishmaksimuminiga (nuryutishminimumi) to‘g‘rikelishikerak.

Agarsvetofiltrningyokitekshiriluvchieritaningnuryutishspektrixarakteristikasima’lumbo‘lmasa, svetofiltreritmaningrangigamoslabtanlanadi.

Ranglieritmalarvaulargaxossvetofiltrlar.

Eritmarangi	max	Svetofiltrrangi
Sariq-yashil	400-450	Qizil- binafsha
Sariq	450-480	Zangori
Sariq-qo‘ng‘irqizil	480-490	YAshil-zangori
Qizil	490-500	Zangori-yashil
Qizilalvon	500-560	YAshil
Binafsha	560-575	Sariq-yashil
Zangori	575-590	Sariq
YAshil-zangori	590-625	Binafsha
Zangori-yashil	625-700	Qizil

Agareritmaningnuryutishto‘lqinuzunligimaksimumi_maxishlatilayotganfotoelementningsezgirlikmaksimumigato‘g‘rikelmasa, uxoldasvetofiltrtajribayo‘libilantanlanadi, buninguchunhargalsvetofiltrlarbilaneritmaningoptikzichligiDo‘lchanadi. Berilganranglieritmaningqaysisvetofiltrdagioptikzichlikqiymatiengyuqoribo‘lsa, shusvetofiltrfotometriyausulidaaniqlashuchunto‘g‘rikeladi

2. Agartekshiriluvchieritmaningrangibilantekshirishuchuntanlanganreaktivi (R) rangibirxilbo‘lsavanuryutishspektribirxilbo‘lsa, uxoldaeritmaoptikzichligiDmaksimalnuryutishoralig‘idanemas, balkioptimalnuryutish (_opt) oralig‘idao‘lchanadi, yanitekshiriluvchieritmabilanreaktivningshundayto‘lqinuzunligida (yokispetrningo‘shaqismida) o‘lchanadiki, bundatekshiriluvchieritmavareaktivningoptikzichliklariorasidagio‘zgarishDyuqoriqiymatgaegabo‘ladi. Buxoldafotometriyausulidaeritmanitekshirishuchun_optdamaksimalnuro‘tkazuvchisvetofiltrqo‘llaniladi.
Svetofiltrningberilganto‘plamidavauningspektralxarakteristikasibo‘lmasatekshiriluvchimoddaningoptikzichliginiDvaxuddishukonsentratsiyadareaktivningoptikzichliginio‘lchashuchunsetofiltrtajribayo‘libilantanlanadivashuberilganhammasvetofilrlardaoptikzichliko‘lchanadi.
Tekshiriluvchieritmabilanreaktivoptikzichliklariqiymatlariorasidagio‘zgarishqaysisvetofiltrniishlatilgandaengyuqoriqiymatgaegabo‘lsao‘shasvetofiltrtekshiriluvchimoddanifotometrikusuldaaniqlashdamoskeladi.
3. Tarkibijihatdanbir-birigayaqinranglieritmalarningbirxilbo‘lib, faqatmaksimalnuryutishxolatibilanfarqqilsa, uxoldaeritmanifotometrikusuldaaniqlashizobestiknuqtaga (spektrchiziqlarkesishgannuqta) egabo‘lganto‘lqinuzunligidaolibboriladi.
Izobestiknuqtadaikkimoddaaralashmasieritmasiranglimoddalarningaralashmasidaaniqlanayotganbirxildanuryutishgaegabo‘ladiki, shuninguchuntekshiriluvchieritmanimuvozanatsaqlovchiranglieritmaformasiishtirokidatekshirishnatijalarigata’sirko‘rsatadi.
Fotometriyadaranglieritmalaruchunqo‘llaniladigansvetofiltrlarto‘plamiquyidagitalablargarioyaqilishkerak: a) svetofiltoningmaksimumnuro‘tkazishspektrbo‘yichafiltrdan-filtrga, spektrningbirxilqismlarinio‘zichigaolibsiljishikerak. b) svetofiltr. UBvainfroqizilnurnito‘liqyutishikerak. v) svetofiltryuqoriqiymatlio‘tkazishkoeffitsentigaegabo‘lganxoldaqisqaintervaldagito‘lqinuzunliginio‘tkazishikerak.