O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

Tayanch  iboralar: 

ijtimoiy,  psixologik  va  fiziologik  asoslar,  r a h ­

barlik  qilish  va  u ni  rejalashtirish,  kasbkorlik,  m exanizatsiyalash 

m uno sa b a ti,  ixtisoslik  tavsifnom asi,  tibbiy  va  psixofiziologik 

ko'rsatkichlar,  ixtisoslik  razrvadi,  kasb  vakillari.

Kasbga  yo'naltirish  ishlarida  ijtimoiy,  psixologik  va  fiziologik 

asoslari.  Ongli  ravishda  kasb  tan la sh   u c h u n   o 'q u v c h in in g   bir  qa- 

tor  kasblarni  yetarlicha  bilishi,  b ilg an d a  h a m   u la r n in g   k ish in i 

o'ziga  jalb  qiladigan  t o m o n la r in i  em as,  balki  q iy in c h ilik la rin i 

h a m   yaxshi  bilish,  o 'z in in g   shaxsiy  sifatlariga  ko'ra  ta n la g a n   kas- 

bini  muvaffaqiyatli  egallay  olishi  va  keyingi  ish  ja ra y o n id a   o 'z 

m alakasin i  tako m i 1 lashtirishi  talab  qilinadi.

Hozirgi  vaqtga  q a d a r   kasbga  yo 'naltirish  ishlari  yetarlich a 

yu qori  saviyada  olib  b o rilm a d i,  k o 'p in c h a   rasm iy  tu sd a   bo'ldi. 

Ish la rn in g   ko'pchiligi  u  yoki  bu  k a sb n in g   n i m a d a n   iborat  e k a n -  

ligini  a n iq  tasav vu r  q ilm as   edi.  K a s b - h u n a r   kollejlarining  besh 

m ing ga   yaqin  o'q u v ch ilari  b ilan  savol-javob  q ilin g an d a   shu  n a r- 

sa  a n iq la n d ik i,  u la r n in g   faqat  25  foizi  kasbini  m a k t a b n in g   tav- 

siyasiga  b in o an ,  o i l   foizi  o 'r to q l a r i n in g   m aslahatig a  ko'ra,  o 'n

366

---

foizi  ro 'z n o m a ,  radio,  televideniya  orqali  berilgan  e ’lonlarga, 

q o ‘s h n ila r,  t a n i s h - b ilis h la r n in g   m a s la h a tla rig a   m uvofiq,  25  foizi 

o t a - o n a l a r n i n g   m asla h ati,  10  foizi  k a s b - h u n a r   kollejlari  x o d im -  

l a r in in g ,  20  foizi  tashx is  m ark azi  tavsiyalari  boyicha  tan la g a n la r. 

A lb a tta ,  bu  m a ’lu m o tla r  h a r   davrda  va  h a r  xil  m in t a q a l a r d a   o b -  

yektiv  h olda  turlich a,  a m m o   shu  na rsa   ravshanki,  o 'q u v c h ila rn in g  

ak sariy at  k o 'p c h ilig i  kasblarni  taso d ifiy  ravishda  tanlaydilar.  «Siz 

n i m a   u c h u n   shu  kasbni  tan lad ing iz?» ,  —  d egan  savolga  30  foizi 

o'quvchi:  «Bu  h a q d a   o'ylab  k o 'rg a n im   yo'q»,  —  d e b ja v o b   bergan.

K a sb n i  a n g la m a y   turib,  taso d ifiy   ta n la s h   s h u n d a   n a m o y o n  

b o l a d i k i ,   o 'q is h n in g   dastlabki  p a y tla rid a   o'qu vchi  q a n d a y d ir 

qiziqish  bilan  qaraydi.  K e y in c h alik   esa  bu  qiziqish  so 'n ib   boradi. 

K a s b - h u n a r   kollejlarida  b irin c h i  yil  o ‘qiyotgan  o 'q u v c h ila rd a n  

so 'ra lg a n d a  

u la r n in g  

30 

foizi, 

ik k in c h i 

va 

u c h in c h i 

yil 

o 'q iy o tg a n la r d a n   so 'ra lg a n d a   esa  faqat  15  foizi  t a n la g a n   k a sb id a n  

m a m n u n li g i n i   aytgan.

H ozirgi  vaq tda  y o sh la rn i  kasbga  y o'naltirish  m a sa lala ri  b i­

lan  davlat,  j a m o a t  va  y o sh lar  t ashki lot lari.  b u y u r tm a c h i la r  

s h u g 'u lla n a d ila r.  Biroq  bu  ishda  m a k t a b   asosiy  o 'r in   egallaydi.

Hozirgi  k u n d a   b o z o r  m u n o sa b a tla rig a   va  u zluk siz  t a ’lim ga 

o 'tis h   m u n o sa b a ti  bilan  m a k ta b   y o s h la rn i  ongli  ravishda  kasb 

t a n la s h g a ,  j a m iy a t  u c h u n   foydali  va  z a r u r   b o'lg an  m u ay y a n  

m e h n a t   faolivatiga  tay y orlash d a  y a n a   h a m   katta  a h a m iy a t  kasb 

etadi.  O 'q u v c h ila r n i  kasbga  y o 'n a ltirish   u la r n in g   h a r   biriga  aloh i- 

d a - a l o h id a   y o n d a s h is h n i  tala b   etadi.  B u n d a   sh a x sn in g   t e m p e ra -  

m en ti,  irodasi.  diqqati,  b elg ilan gan   m aq sa d g a   e rish ish d a   qat'iylik, 

ta s h a b b u s k o rlik ,  u y u sh q o q lik ,  in tiz o m lilik ,  to p sh irilg a n   ish ni 

bajarishga  m a s ’uliyat  b ilan  m u n o s a b a td a   bo'lish  kabi  fazilatla- 

rin i  e ’tiborga  olish  zarur.  B u n d a n   tash q a ri,  kasbga  yo'naltirish 

d a v o m id a   kasbni  ta n la s h   sabablarini:  k a s b n in g   ijtimoiy a h a m iy a ti, 

qiziqish  va  havas,  kasbga  tayyorgarlik,  oila  a n ’a n a la ri,  o ta - o n a la r , 

pedagog lar,  o 'r to q l a r i n in g   m a s la h a tin i  hisobga  olish  lozim.