Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zamonaviy uzluksiz ta

Воситавий маъруза – аниқ муаммоларни ечишда олдин ўзлаштирилган 
билимлардан фойдаланиш бўйича тасаввурлар ҳосил қилишга йўналтирилган маъруза.

Умумлаштирувчи маъруза – курс якунида барча ўрганилган материаллар бўйича 
қисқа хулосалар чиқарилиб, тингловчилар томонидан материалларни диққат билан 
тинглашлари, қабул қилишлари, таҳлил қилиб баҳолашларига қаратилган маъруза.

Ахборот ёки “жорий” маъруза – у ёки бу ахборотларни етказишда 
фойдаланиладиган маъруза.

Муаммоли маъруза – реал ҳаётдаги қарама-қаршиликлар моделлаштириладиган 
маъруза.

Жуфтлик (бинар) маъруза – икки маърузачи иштирокидаги маъруза. Бунда ҳар 
бир маърузачи аниқ рол ўйнайди. Масалан, бири маърузачи сифатида иштирок этса, 
иккинчиси танқидчи, эксперт ёки муаммоларни келтириб чиқарувчи сифатида қатнашади.

Маъруза-маслаҳат – тингловчи томонидан олдиндан шакллантирилган саволлар 
бўйича маъруза.

Матбуот-анжуман-маъруза – маъруза мазмуни тингловчилар саволлари асосида 
яратилади, лекин бир неча маърузачилар томонидан ўтказилади. 

Режа асосида хатолар киритилган маъруза – Бундай маърузаларда маърузачи 
режали ҳолда атайдан хатоларга йўл қўйиб, тингловчиларнинг диққатини тортади. 
Тингловчилар томонидан маъруза материалларини диққат билан тинглашлари, қабул қилиб 
ўзлаштиришлари, таҳлил қилиб баҳолашлари, ахборот мазмунидан эркин ва тезкор 
фойдалана олишларига йўналтирилган маъруза. 

Маъруза-диалог – маъруза мазмуни бир қатор саволлар ёрдамида етказилади ва 
саволларга тингловчилар томонидан жавоб беришлари талаб этилади. 
Бугунги кунда, халқ таълими тизими раҳбар ва мутахассис ходимларини тайёрлаш ва 
уларни малакасини оширишда маъруза методининг ҳақиқий ўрни қандай?  
Маълумки, бозор иқтисодиёти муносабатларининг шаклланиши, демократик ва 
ҳуқуқий давлатнинг ривожланиши кенг умуммаданиятли дунёқарашни, кадрлар малакасини 
қайта тайёрлашни, замон талаблари руҳида ўзини такомиллаштириб боришини талаб этади. 
Мана шундай шароитда халқ таълими тизими раҳбар ва мутахассис ходимларини тайёрлаш 
ва уларни малакасини оширишда маъруза машғулотларини ўрни қандай бўлмоғи лозим? 
Анъанавий усулдаги маърузалар тингловчилар эҳтиёжини қондирадими?
Ҳозирги кунда таълим бериш услуби сифатида маърузаларга қарама-қарши ҳолда 
видео ва кинотехника, телевидение, мультимедиа воситалари, баҳс ва мунозаралар, суҳбат, 
анжуманлар, “айланма стол”, оғзаки журнал, ролли ўйинлар ва шу каби ўнлаб интерактив 
услублар қўлланмоқда.
Маъруза ўқиётган профессор-ўқитувчи тингловчиларга “жонли” (“живое”) билимни 
етказади, яъни у мавзу бўйича ахборот ёки маълумот бермайди, у олим, ўз соҳасини эгаси, 
тарғибот қилувчи нотиқ ва аудиторияни тўлиқ ҳис қилувчи тарбиячи сифатида чиқиш 
қилади. Айтиш лозимки, ҳозирги замонавий ахборот ва коммуникация воситалари маъруза 
ўрнини боса олмайди, фаннинг илмий ва тарбиявий хусусиятларини, аудитория ҳолатини, 
билишнинг психологик қонуниятларини, тингловчи томонидан эшитилган маълумотларни 
қайта ишлаш имкониятларини, тингловчининг дунёқарашини, ҳиссиёти ва эътиқодини янги 
ахборот технологиялари имкониятлари бир вақтда ҳисобга ола олмайди.
Албатта, маъруза методи катта ҳажмли, мантиқий тузилиши, образлари, исботи ва 
умумлаштириши анчагина мураккаб бўлган ўқув материалларига нисбатан қўлланилганда 
яхши самара беради. Лекин, унда монотоник ритм ҳамда яккалик нуқтаи-назар ва 

---