N a b ijo n qo dirov

QORONG‘IDA TOPISHGANLAR
Ertaga yakshanba. Azonda turib mol bozoriga bori- 
shimni o ‘ylab, barvaqtroq yotishga qaror qildim. B a’- 
zan kutilm aganda uyqum qochib, tongga yaqin uxlab 
qolaman. Shu hadik bilan o ‘m im ga ch o ‘zilarkanman, 
Otash kelib ro ‘param ga o ‘tirib oldi. Bugun u negadir 
boshqacha, m ehribon va shirinso‘zroq b o iib qolgandi.
- Davronbek, nam uncha, hozirdan uxlamoqchim i- 
san, - dedi u tirjayib.
- Bilasan-ku, ertaga barvaqt turib mol bozoriga 
borishim iz kerak.
- Sen dadam ga yaxshi k o ‘rinish uchun k o ‘pam 
urinaverm a, oshna. U yaxshilikni bilm aydigan johil, 
nervenniy odam. Q am oqda asablari tinchigan.
118

---

- Dadam qam alganm i?
- Urushda asirga tushgan. Keyin yetti yilga qamalgan.
U onamni uraverib o ‘ldirdi. Endi b o ‘lsa, onangni
oyog‘ini yalayapti. Juda berahm , shafqatsiz odam. Ba- 
danimni om burda qisib, burab tortardi. U ravergandan 
keyin kaltak ham o ‘tm aydigan b o ‘lib ketarkansan. 
Hozir otam ning urishidan zig ‘irchayam q o ‘rqmayman. 
Ammo aytgan gaplarini butunlay teskarisini qilib, rosa 
boplayman.
Otash xandon otib, yayrab-yayrab kuldi.
- Bir yil birga mol bozoriga qatnadim . M ana bu 
xizm ating uchun, deb q o ‘limga bir so ‘m ham bergani 
y o ‘q. Endi men o ‘zim m ustaqil pul topm oqchim an. 
Bunda sening yordam ing kerak, o g ‘ayni.
- Men qanday yordam qilishim mum kin. N im a ish 
qilmoqchisan?
- Keyin bilasan. Bugun dadam uyquga ketgach, 
ikkalamiz bir jo yg a borib kelamiz.
- D adam dan so ‘ram ay boram izm i?
- Ha, yuraging yorilmasin. Sen shu uyda zo ‘r yasha- 
moqchi b o ‘lsang, men bilan yaxshi b o ‘lishing, m enga 
quloq solishing kerak. Sir saqlay olasanm i?
- Saqlay olaman. N im aydi?
- Bilasanmi, dadam zayom jinnisi. Esimni tanib- 
manki, tilla zayom y ig ‘adi.
Bolaligim da k o ‘p k o ‘rganman, ertalabgacha gazetani 
oldiga q o ‘yib, tekshirib chiqardi. Har o ‘yinda yutardi 
va o ‘sha pulgayam darrov zayom sotib olardi. Jum boq 
shuki, u tilla zayom larini qayerda saqlaydi, bilolm ay 
garangman. A gar topishga k o ‘m aklashsang, oshig‘imiz 
olchi b o ‘ladi.
- Nima, dadangni zayom ini o ‘g ‘irlam oqchim isan? 
Meni bunday ishlarga aralashtirm a.
- Buncha q o ‘rqasan. B esh-o‘ntasi kam aysa, sezib 
o‘tiribdim i?
119

---

- N im a bo'lsayam , m enga bunaqa gaplarni gapirma.
- Obbo, hazillashdim . Seni bir sinab k o ‘ray dedim- 
da. D adam da zayom nim a qiladi, o “zi g ‘isht zavodda 
qarovul b o ‘Isa.
Senga butunlay boshqa ish bor, - dedi u yanada 
m uloyim roq b o ‘lib.
- N im a ish ekan, aytaver.
- K eyin bilasan dedim-ku. M ening gapim ga x o ‘p 
deyaver, keyin xursand b o ia sa n , o ‘rtoq.
O tashning sirli taklifiga oyog‘im tortm ayotgan b o ‘l- 
sa-da, it-m ushuk bo‘lib qolishdan cho‘chib, ham ma 
uyquga ketgach, noiloj unga ergashdim. Otash meni 
to ‘g ‘ri bozor ichidagi Husan pasonning choyxonasiga 
boshlab bordi. U yerda Sam ar kalla, yana ikkita yigitcha 
m aishat qilib o ‘tirishardi. H am m asini darhol tanidim. 
U lar bozom i o ‘zlariga makon qilib, pana joylarda qizi- 
lini topganga pul beram iz, deb sodda odam larni chuv 
tushirib yuradigan, yapasqi oliftalar edi. Bu daydilam i 
ko ‘rib kayfiyatim tushib ketdi. M enga yoqm aydigan 
nim adir sodir b o ‘lishini sezdim.
X o ‘rozchalam ing o ‘zini tutishi, allam balo kiyimla- 
rini k o ‘rib inkubatsiyadan keltirgan j o ‘jalarim ni esla- 
dim. Ha, ular xuddi o ‘sha quloqsiz, irkit j o ‘jalarim - 
ga o ‘xshardi. O yim chaxon ena aytgan shum yetimlar 
shulardir, balkim.
Otash m enga faxr bilan o ‘tirganlam i tanishtirdi. 
Y igitchalam ing kattasi Tolik, kichigining ismi Sunnat 
ekan. Samar kalla meni tanimadi. hatto tuzukroq e ’tibor 
ham bermadi. U o ‘zini m ezbonday tutishidan bildimki, 
Sam ar kalla choyxonachi Husan pasonning xizmatlarini 
qilish bilan birga, shu yerda qorovullik ham qilib tunab 
qolarkan. U ning o g ‘zi polvon, bolalarga ko ‘pni k o ‘rgan 
ustakor b o ‘lib k o ‘rinar, o ‘zini choyxonaning mutlaq 
egasiday tutardi.
- O vqatingni suzm aysanm i, o ‘g ‘il bola, - dedi 
Sam ar katta k o ‘zlarini olaytirib.

---

Sunnat bilan Otash katta laganda tovuq go‘shtidan 
qilingan dim lam ani olib keldi. Lagan to ‘la g o ‘shtni 
k o ‘rib hayron boMdim. Chunki o ‘tirganlam ing birortasi 
d o ‘stlariga him m at k o ‘rsatib, pul chiqaradigan ahvolda 
emasdi.
Jo ‘raboshi bilan Tolik urishtirib vino sipqordilar. 
Samar kalla gullari o ‘chib ketgan d o ‘ppisini boshidan 
olib, miriqib hidladi.
- Bay-bay-bay, bu tovuqlaring mani ye, deyapti-ku.
Samar kalla laganga m amnun tikilib, sarg‘ayib ket­
gan hakkam -dukkam tishlarini k o ‘rsatib tirjaydi va yana 
so‘zida davom etdi.
- Keyingi navbat, Otash, seniki. K atakka kirishdan 
oldin tovuqlarga suv sepsang, ham masi pusib jim tura- 
veradi. U ndan keyin b o ‘ynidan bitta-bitta b o ‘g ‘ib, 
qopga solaverasan.
- Tashvish tortm ang, bratan! Bu birinchisi emas-ku.
Tovuqlar o ‘g ‘irlanganini bilib ishtaham b o ‘g ‘ildi.
Ovqatni m aqtab-m aqtab yeb b o ‘lishgach, m uddaoga 
ko‘chdilar.
- 0 ‘sha gap - gap! Samar kalla ovozini pasaytirib, 
menga ishora qildi:
- Anavi, x o ‘mraygan eshakqalpoq hushyorroq tursa 
b o ‘ldi.
G uruhning maqsadi oydinlashdi.
Shanba kuni uzoq-yaqin qishloq va q o ‘shni tum an- 
lardan dehqonlar sotish uchun sabzi-piyoz, kartoshka, 
shunga o ‘xshash qishloq xo ‘jalik m ahsulotlarini bozor 
ichkarisiga keltirib taxlaydilar. D ehqonlar tunash uchun 
har qayerga tarqab, keltirilgan m ahsulotlar deyarli qa- 
rovsiz qolardi. Bahor paytiga kelib, goh sabzi, keyingi 
yiliga piyoz yoki kartoshka birm uncha qim m atlashadi.
B ulam ing maqsadi egasiz qolgan sabzi-piyozlam ing 
har biridan bir qopdan o ‘marib, choyxonaga to ‘plash va 
erta tongda bozorga olib chiqib sotish edi.
121

---

- M en o ‘g ‘irlik qilm aym an, - dedim Otashni bir 
chetga chaqirib
- Kem aga tushganni jon i bir. 0 ‘g ‘irlikni m ana biz 
qilamiz. Sen uchastkovoym i, kim dir shu tom onga kela- 
yotganini k o ‘rsang, darrov hushtak chalib, bizga xabar 
berasan. Shungayam q o ‘rqib o ‘tiribsanm i? S o ‘tak!
- Boshida shunday deganingda b o ‘lardi-ku.
- Aytganimni bajar, hezalak! Sen bilan keyin gap- 
lashaman! Aks holda, onangniyam , seniyam uydan hay- 
dataman!
Yarim tun. A tro f qorong‘i. Bozorda hech kas k o ‘- 
rinm aydi. Noiloj k o ‘rsatilgan jo y g a borib turdim. 
O radan yarim soatlar cham asi vaqt o ‘tdi. O tash uzoqdan 
«kel!» deganday imo qilib chaqirdi. Choyxonaning 
bir chetida o ‘n beshtacha katta-kichik qoplar y ig ‘ilgan 
b o ‘lib, z o ‘r berib ulam ing ustini o ‘rashm oqda edi. 
O tash ikkim iz uyga ketdik. Tolik bilan Sunnat choy- 
xonada qoldi. U lar egasini chalg‘itish m aqsadida qop- 
lam i alm ashtirib, azonda bozorga olib chiqadigan b o ‘- 
lishdi. Hali uyqum eltm ay turib tong yorishdi, turib 
mol bozoriga j o ‘nadim. K o‘nglim g ‘ash, xuddi birov 
ortim dan kelib, m ana o ‘g ‘rilarning sherigi, ushlanglar, 
deydiganday tuyulaverdi.
K echqurun O tashning o g ‘zi q ulog‘ida, xursand 
b o ‘lib uyga kirib keldi.
- Ishlarim iz z o ‘r, - dedi u to ‘lib-toshib so ‘zlarkan.
- M ollarim izni tushlikkacha changini chiqarib sotib 
b o ‘ldik. U chastkovoy Jam olov xitlik qilib, sabzi-piyoz- 
lam i qayerdan olganim izni surishtira boshladi. Bundan 
xabar topgan bozorqo‘m O tajon aka bizni him oya qildi.
- Bularga tegma. K o ‘rm ayapsanm i, bolalar bozom i 
arzonlashtirishyapti, - dedi u Jam olovga d o ‘q urib.
Chindanam biz am aldagi narx-navodan ancha ar- 
zon sotayotgan edik. Buni k o ‘rgan boshqa dehqonlar 
ham, o ‘z m ollariga q o ‘yib olgan qim m at narxni,
122

---

tushirishga m ajbur b o ‘lishdi. M ana shunaqa gaplar, 
Davron. B ozorqo‘m ning o ‘zi bizni q o ‘llab turibdi-yu, 
sen b o ‘lsang, q o ‘rqib o ‘tiribsan-a. Ma, mana bu sening 
haqing. O tash m enga bitta qizil o ‘n so‘m lik uzatdi. 
U ning m aqsadi meni aldab, o ‘ziga sherik qilib olish edi.
- M enga harom pul kerak emas. Bozoringgayam
borm aym an, meni tinch q o ‘y, dedim pulni olishdan 
bosh tortib.
- Shunday degin! M ayli, o ‘zing bilasan. M abodo, 
o g ‘zingdan gullaydigan 
b o ‘lsang, o ‘zingdan k o ‘r! 
So‘tak!
Otash so ‘kinganicha tashqariga chiqib ketdi. U 
haddidan oshib, kun sayin « k o ‘cha bolasi»ga aylanib 
borardi.