N a b ijo n qo dirov

SARSON-SARGARDONLIK
K o ‘chada garangsib yayov ketyapm an-u, qarshim da 
endi qayerga boram an, degan savol k o ‘ndalang turardi. 
0 ‘zim biladigan odam lam i birm a-bir o ‘ylay boshladim. 
Xayollarim novvoy Saidxon akaga kelib to ‘xtadi. 
Uning ishlariga qarashib, novvoyxonasida bir-ikki kun 
tunab qolsam b o ‘lar. Balkim, nonlarini bozorga olib 
chiqib sotarman. Yo‘q deym an yana o ‘zim ga-o‘zim. 
Bunga soliqchilar y o ‘l bermaydi. Boshim da g ‘ujg‘on 
o ‘ynayotgan fikrlarim chalkashib, kalavaning uchini 
topolmay, katta um id bilan novvoyxonaga keldim.
Eshikdagi o sig ‘liq qulfni k o ‘rib, bittagina ilinjim 
ham chilparchin b o ‘ldi.
Tushlik qilm ay uzoq y o ‘l yurganim danm i, ko ‘zla- 
rim tinib, toliqqanim ni sezdim. Ochlik tinm ay qom im ni 
tatalay boshladi. C ho ‘ntagim da bir tiyin ham pul y o ‘q. 
Tog‘am nikiga borsam m ikan... 0 ‘gay otam urib o ‘l- 
dirsayam uyga, onajonim ning oldiga boraveraym ikan.
Bir to ‘xtam ga kelolmay, k o ‘p qavatli binolar orasida 
sang‘ib yuraverdim. D araxtlar tagida aylanib, uch-to‘rt 
dona danak topib, tosh bilan chaqib yedim.
- Davyon aka!
Bu ovozdan hushyor tortib, ortim ga o ‘girildim. 
Menga qarab bir qizaloq yugurib kelardi. Uni darrov
5 - 8 8 1
129

---

tanidim. Bu o ‘sha tishlari tushib ketgan qizcha Nodira 
poshsho edi.
U yugurganicha kelib o ‘zini b ag ‘rim ga urdi.
- Davyon aka, nega kelm ay q o ‘ydingiz? Men sizni 
hay kuni kutaman, - dedi erkalab.
- M ana keldim-ku. Onang yaxshi b o ‘lib ketdilarm i?
- Ha, oyijonim siz beygan qatiqni ichib tuzalib ket­
di lay.
- Juda yaxshi. H aliyam meni unutm absanda-a.
- M en sizni hay kuni kutaman-ku. Shoshmay tuying, 
men hoziy kelaman.
Q izchaning esiga nim adir tushdi shekilli, chopqillab 
uylariga kirib ketdi. N odira poshshoning ziyrakligiga 
qoyil qolib kutib o ‘tirdim. U tezda qaytib chiqdi-da, 
m ahkam qilib tugilgan kichkina ro ‘molchani qoMimga 
tutqazdi.
- Bu nim a? - dedim hayron b o ‘lib.
- Bu, sizning haqqingiz ekan. M en uni a-anchadan 
beyi saqlayman.
- Obbo sen-ey, men qatiqni qarzga bermagandim-ku.
Tugunni yechib, ichidagi tangalam i sanadim. Ikkita
o ‘n besh, bitta yigirm a tiyinlik tangalar, jam i ellik tiyin 
edi.
- O lm asangiz, oyijonim xafa b o ‘lay ekan, - dedi 
qizaloq burrolik bilan.
- M ayli, yarmini olaman. Qolganini oyijoningga 
qaytarib bergin.
- Yo‘q, y o ‘q olm aym an, olm aym an u sizning 
pulingiz, - deganicha yana chopqillab uylariga kirib 
ketdi.
K im gadir qilingan tariqday yaxshilik ham unutil- 
m asligini anglab, kayfiyatim k o ‘tarildi. O chlik ham 
unutildi. OyogMm tortgan tom onga qarab ketaverdim-i 
M ahallaning egri-bugri k o ‘chalari b o ‘ylab borayot- 
gandim, y o ‘l ikkiga b o ‘lindi. Ikki y o ‘lning o ‘rtasidagi
130

---

ariqda sharqirab suv oqardi. 0 ‘ng tom ondagi torroq 
ko‘chaning sal narirog‘idagi eshik oldida odam lar to ‘p- 
lanib turgani uchun, chap tom ondagi jin ko'chaga o ‘tib 
suv yoqalab ketaverdim . Ortim dan kim dir «D avron!» 
deganday bo 'ldi. Q ayrilib qaradim. N ovvoy Said- 
xon aka qo ‘lida chelak tutganicha m enga qarab kulib 
turardi. O ldiga chopib bordim. U men bilan quchoq- 
lashib ko ‘rishar ekan, xursandligidan:
- Davron, o'zingm isan? Bu tom onlarda nima qilib 
yuribsan? - derdi tinmay.
- Sizni qidirib yurgandim , - chaynaldim nima deyi- 
shimni bilmay.
- E, bu yoqqa yur! 0 ‘rtog‘im to ‘y boshlab q o ‘ydi. 
Nonini o ‘zim yopib beram an. Seni X udoning 0 ‘zi yet- 
kazdi.
Saidxon aka q o ‘yarda-qo‘ym ay to ‘yxona tom on 
boshladi. N ovvoyxonaga m oslangan uyga kirib o ‘tirdik. 
Saidxon akaning xam ir qoruvchisi N izom aka va sho- 
girdlari shu yerda ekan. Ular ham meni xursandchilik 
bilan kutib olishdi. Dasturxon yozib, oldim ga issiqqina 
tandir kabob q o ‘yishdi.
- Buncha k o ‘rinm ay ketding? - dedi Saidxon aka 
gina qilganday b o ‘lib.
Unga boshim dan o ‘tgan voqealam i bir boshdan aytib 
berdim. Saidxon aka m enga tasalli berib, k o ‘nglimni 
ko‘tardi.
- Xafa b o im a , o ‘g ‘lim. Sen hozir hayot qozonida 
pishib toblanayapsan. Hali bu kelajakda senga k o ‘p 
asqatadi. A trofim ga e ’tibor berib qarasam , yoshligida 
qiynalmay, otasining soyasida kerilib yurgan o ‘rtoq- 
larim hozir qiynalishyapti. Sababi, m aktabda yaxshi 
° ‘qimay, hunar o ‘rganishga b o ‘yni yor bermay, o ‘ynab 
yuravergan. M ehnatdan, qiyinchilikdan qochgan odam- 
dan yaxshi rahbar ham, biror yaxshi kasb egasi ham 
chiqmaydi. O tasining m ashinasini minib, doim to ‘rida
131

---

kerilib o ‘tiradiganlam ing ham m asi hozir poygakka tu- 
shib qolgan.
Ayrimlarini qirq yoshgacha otasi, qirq yoshdan 
keyin bolalari boqyapti. M ehnat, qiyinchilik odamni 
tarbiyalaydi. K o ‘zing barvaqtroq ochiladi. M en ham 
yetim lik bilan o ‘sganman. Men k o ‘rgan azoblar oldida 
seniki hech narsa emas. Senga nasihatim hayotingdan 
zinhor nolima. N oligan odam dan ham m a qochadi. 
Avvalo, yaxshi o ‘qi, shu bilan birga, albatta, bitta 
kasbni m ahkam ushla. Yigit kishi har qanday to ‘siqni 
sabr, chidam bilan engib o ‘tishi kerak. Mayli, ikki-uch 
kun bizga qarashib turavergin-chi, u y o g ‘igayam biror 
narsa o ‘ylab toparm iz.
Saidxon aka tandirdan nonlam i uzib b o ‘lgach, bos- 
tirib-bostirib choy ichdi. 0 ‘tgan kunlarini esladi ch og ‘i, 
bir nuqtaga tikilib yana so‘z boshladi.
-
Q anchadan qancha odam lar non deb jon berga- 
nini o ‘zim guvohi b o ‘lganman. Q ahatchilikni, qimmat- 
chilikni ham k o ‘rdim. N on qim m at b o ‘lsayam olib 
yeyish m um kin, am m o qahatchilik yom on ekan, bolam. 
Pulgayam, tillagayam non topolm aysan. Ochlikdan 
sillam qurib, o ‘lar holatga kelib qolganim da onam 
bechora, bolam o ‘lib qolm asin deb, to g ‘am ning k o ‘cha 
eshigi ostonasiga meni tashlab, qochib ketgan. U 
paytlarda bunaqa voqealar k o ‘p b o ‘lardi. O nam meni 
orqasiga opichlab, choponining orqa etagini k o ‘tarib, 
olib ketgani kechagiday esimda. Tog‘am asalari boqardi. 
Uyidagi asalari m um larini shimib tirik qolganman.
Yana bir voqea sira esim dan chiqmaydi. 0 ‘shanda 
o ‘n yoshlarda edim, chamamda. Qish kunlarining biri- 
da xolam nikiga bordim. Eshik ichkaridan tambalab 
q o ‘yilgan ekan. Bolaman-da, devor oshib ichkariga kir- 
dim. Pochcham bilan xolam sandalda o ‘tirishgan ekan.
Sovqotganim ni k o ‘rgan xolam: Kel, sandalga o ‘ti- 
rib ozgina isinib ol. O yog‘ingni ehtiyot b o ‘lib uzatgin,

---

tag‘in ovqatni to ‘kib yuborma, - dedi m eni ogohlantirib. 
Shu gapni aytgani zahoti pochcham xolam ning yuziga 
shapaloq tortib yubordi. Sen sandaldagi ovqatni jiya- 
ningga aytding, deb. Xolam a g ‘anab ketdi. Men esa 
qo‘rqqanim dan qochib qolganman.
O dam lar ovqatini bir-biridan yashirib yeydigan za- 
monlar b o ‘lgan, o ‘g ‘lim.
G o‘shtning ta ’mi bor, deb ochlikdan p o ‘stak tishlab 
o iib qolganlam i k o ‘rganman.
X udoga shukur, hozir non k o'p. Q om ing to ‘q b o ‘lsa, 
qiyinchilik ham bilinmaydi. Shunaqa gaplam iyam eshi- 
tib qo ‘ygan yaxshi, Davronbek.
Saidxon akaning so ‘zlari juda ta ’sir qildi. Arzimagan 
tashvishlardan noliganim dan uyalib ham ketdim. G ‘am- 
alamdan so ‘lib borayotgan tanam da kuch -g ‘ayrat j o ‘sh 
urdi.
Saidxon akaning men tengi Azizbek, mendan katta- 
roq Akm aljon degan shogirdlari bilan hazil-huzul qilib, 
yaxshi kayfiyatda ishlay boshladim. Suv tashiym an, 
Nizom akaga yordam beram an, xullas, tek o ‘tirmayman. 
Shu uch kun m obaynida butun g ‘uborlarim chiqib 
ketganday b o ‘ldi. Bu qadim iy kasbning quvnoq vakillari 
sinib borayotgan ruhim ga quvvat baxsh etgandilar.
To‘yxonada quvlashib o ‘ynayotgan tengdoshlarim - 
ning harakatlari erish tuyula boshladi. Men xuddi alla- 
qachon u lg ‘ayib qolganday edim. To‘yning oxirgi ku­
ni kechki payt k o ‘pchilik qatori novvoylar ham rozi 
qilindi. M ening ham oldimga bir lagan osh, oltita 
non, k o ‘ylak-chorsi q o ‘yildi. To‘yxonadan chiqqach, 
qo‘limdagi tugunni olib ketishga uyalib, Saidxon akaga 
uzatdim. U m endan rosm ana xafa b o ‘ldi:
-
Bu sening halol xizm atingga berilgan. Olmasang, 
xafa boMaman. Olaver, to ‘yniki tabarruk. Hamm amizni 
to‘yga yetkazsin. Ha, aytmoqchi, sen to ‘g ‘ri uyingga 
bor. O tangdan kechirim so ‘ra.
Ik.
133

---

- Kechirarm ikin?
- Kechiradi. Jindakkina odam garchiligi qolgan b o ‘l- 
sayam kechiradi. Yo‘qolib ketma. Kelib turgin.
Saidxon aka bilan quchoqlashib xayrlashdim . Uyga 
borishga sirayam oyog ‘im tortm ayotgan b o ‘lsa-da, 
o ‘zimni q o ‘lga olib, Tegirmonboshi qishlog‘iga qarab 
y o ‘l soldim.