Maxsus pedagogika

tuzatib borish 
talab etiladi.
57

---

CVquvchilarni kuzatishga, asosiy g‘oyani aniqlashga, tahlil etishga 
0
‘rgatib borishim iz kerak. Bu narsa yordam chi m aktab o ‘quvchilarida 
atrof-m uhit haqida ongli bilim larning shakllanishiga yordam beradi. 
O lig o fre n o p six o lo g iy a d a n m a ’lu m k i, ta fa k k u rn in g y e ta rli rivoj- 
lanmaganligi aqli zaiflikning asosiy belgisidir. Ularda ko‘rgazm a-harakat, 
ko‘rgazm a-obraz va bogliqli tafakkur turlari ko‘proq zararlangan b o la d i 
(K.X .M am edov. 1994-y.).
Yordamchi maktab o ‘quvchilari tafakkurining asosiy kamchiligidan biri 
umumlashtirishning zaifligidir. Tafakkurning yuzakiligi, sekinligi, bo‘shligi, 
sekin harakati, toiiigi, tanqidiy emasligi, mustaqil emasligi, maqsadga 
muvofiqligining buzilishi ham uchrab turadi. T a’limning maqsadi ushbu 
kamchiliklarni to‘g‘rilab borishdan iborat (K.X.Mamedov. 2004-y).
B ilim e g a lla s h d a g i ik k in c h i b o s q ic h e g a lla n g a n b ilim la rn i 
ko‘nikm a, m alakalar shaklida m ustah k am lashdan iborat. Bu bosqich 
nihoyatda m uhim . Bu bosqichda xotira jaray o n in in g aham iyati katta. 
C h u n k i o lin g a n b ilim la r x o tira d a s a q la n is h i, k e ra k b o ‘lg an d a
ish lati 1 ishi m u m k in . Eslab q o lis h , esga tu s h iris h , esd a saqlash
jaray o n lari buzilganligi sababli bu bosqich ham t o ‘g ‘rilash ishlarini 
talab etadi. 0 ‘qituvchi bolalar to m o n id an egallangan m ateriallarni 
m u s t a h k a m l a s h
u c h u n q a y t a r i s h , t a k r o r l a s h n i n g t u r l i
k o ‘rin ishlaridan foydalanishi lozim . U ch inchi bosqichda egallangan 
bilim , k o ‘nikm a va m alak alar yangi sh a ro itla rd a q o ‘llaniladi. Bu 
bosqichda o ‘qituvchi bolalarda yangi, n otanish h o lat, sharoitlardan
q o ‘rq m a s d a n ish lash m a la k a la rin i s h a k lla n t irish i k erak . O ldin
egallangan bilim lar u m u m lash tirilad i.
B ilim la rn i e g a llash ja r a y o n in i ta h lil q ila r e k a n m iz , b ilish
faoliyatining tuzilish kom ponentlari haqida deyarli to ‘xtalmadik. Bilish 
faoliyatida qiziqishning o ‘rni nihoyatda katta, chunki qiziqishsiz bilimga 
ongli m unosabatni shakllantirib b o ‘lmaydi. Aqli zaif bolalarda bilish 
qiziqishlarini shakllantirish juda qiyin. Bunga yuqori sinflardagina qisman 
erishish mumkin. Shunga qaram ay, ularning qiziqishlari bir tom onlam a, 
yuzaki ifodalangan b o la d i. Boshlang‘ich sinflardagi o ‘yin va amaliy 
ishlar ularda, ayniqsa, jonli qiziqish uyg‘otadi.
Aqli zaif bolalar diqqatining tarqoqligi ularning harakatlarida h a m 4 
ko‘zga tashlanadi. Y uqorida aytib o ‘tilgan barcha nuq sonlar yangi 
bilim larni egallashda qiyinchilikka duch kelganda, ayniqsa, yaqqol 
nam oyon bo ‘ladi. Ularda ixtiyoriy diqqatni tarbiyalash ham murakkab 
ishlardan sanaladi. Shu sababli ta ’lim jarayonlarida ularning individual 
xususiyatlarini hisobga olib, ularga nisbatan alohida-alohida m uom ala 
ishlarini amalga oshirish kerak. T a ’lim jarayonida tuzatish-tarbiyalash 
ishlarini am alga oshirish n atijasida y u q o rid a aytib o ‘tilgan bilish 
faoliyatlaridagi nuqsonlarni bartaraf etish m um kin. 0 ‘qituvchi ishining
58

---

samaradorligi har bir muayyan o ‘quvchi ishining samaradorligi bilan 
o lch a n a d i. Shu sababli o ‘qituvchi har b i r o ‘quvchi bilan ishlash asosida 
butun sinf bilan samarali ishlashga o ltadi.