Maxsus pedagogika

Bilish sezishdan boshlanadi. 
Sezish tevarak-atrofdagi voqelik, narsa 
va hodivSalarning sezgi organlarimizga ta ’sir etuvchi ayrim sifatlarining 
ongim izda aks etishidir. Bunda har bir organ, har bir an alizato r,
1. P.Pavlov ta ’kidlab o ‘tganidek, narsalarning ayrim sifatlarini idrok qiladi: 
biz sovuq, iliqlik, sho‘r, oq, qora, achchiq, chuchuk va hokazolarni 
ko‘rish, eshitish, hid bilish, ta ’m — maza bilish, teri — muskul - harakat 
va organik sezgi organlarining faoliyati orqali bilib olamiz.
Sezgilar - olam haqidagi barcha bilim larim izning manbaidir. Am m o 
ilmiy asosda bilishda, m asalan, olim ning bilishi bilan o lquvchining 
bilish faoliyati o ‘rtasida umumiylik b o ‘lsa ham , lekin ular bir-biridan 
farq qiladi. O lim lar olam ni bilib olib, ilgari fanga m a’lum b o lm a g a n
yangi haqiqatlarni kashf etadilar, yangi qonuniyatlarni aniqlaydilar va 
shu tariqa fanning ilgarilab ketishiga imkon yaratadilar. 0 ‘quvchilar esa 
ta ’lim jarayonida olam haqidagi elem entar bilimlarni bilib olib, o ‘zlari 
uchun ilgari no m a’lum b o ig a n , biron fan kashf etgan va odam larning 
ijtim oiy-tarixiy am aliyotida tekshirib kolrilgan yangi bir narsani bilib 
oladilar.
Yordamchi maktabda o ‘qituvchi o ‘quvchilarni olim lar tom onidan 
yaratilgan bu qonunni bilishga to ‘glri, yengillashtirilgan, vaqt jihatidan 
qisqa y o ld a n olib boradi. 0 ‘qitish natijalari bilim sifatida, aqli zaif 
o ‘quvchilarning korreksion rivojlanish darajasida o ‘z aksini topadi.
Yordamchi maktablardagi ta ’limning um um iy vazifalari maxsus aqli 
zaif o kquvchilar nuqsonlarini tuzatish vazifasi bilan birga olib boriladi. 
Shu sababli y o rd am ch i m aktab lard ag i t a ’lim n in g asosiy, zaru riy
xususiyatlaridan biri uning nuqsonni tuzatishga yo‘nalganligida b o lsa , 
ikkinchi xususiyati, uning bolaning rivojlanishida o ‘ziga xos amalga 
o sh irilish id a d ir. Bosh m iya faoliyatlari n uq so n i asosida aqli zaif 
o ‘quvchilarning rivojlanishi cheklangan b o lib , orqada qoladi. Aqli zaif 
bola kam rivojlangan emas, balki o ‘zgacha rivojlangan va rivojlanayotgan 
boladir. Uning rivojlanishi nuqsonli ravishda boradi. Aqli zaif o ‘quvchining
54

---

bilish faolligi va mustaqilligi birm uncha past boladi. Bu kamchilik ularning 
bevosita hayot qiyinchiliklariga duch kelganlarida namoyon b o lad i.
M e’yordagi ommaviy maktab o ‘quvchilari m a’lum voqealarga e ’tibor 
berib, ular haqida bilim egallasalar, aqli zaif o ‘quVchilar bu voqealarni 
sezmasliklari mumkin. Bu holat yordamchi maktablardagi ta ’lim-tarbiya'ni 
qiyinlashtiradi. Shunga qaram asd an yordam chi m aktab t a ’limi bu 
o ‘quvchilarda faollik, mustaqillikni rivojlantirishga xizm at qilishi kerak. 
Shuni t a ’kidlash o ‘rinliki, aqli zaif o ‘quvchilardagi buzilgan ruhiy 
jarayonlar maxsus pedagogik ta ’sirga yaxshi beriladi. Shu sababli yordamchi 
maktab ta ’limida «yaqin orada rivojlanishi mumkin boigan zona»ga alohida 
e ’tibor beriladi.
Yordamchi maktab ta ’limining uchinchi, o ‘ziga xos xususiyati 
ta ’lim
nazariyasi
va 
amaliyotining bog'liqligidir.
Yordamchi maktab ta ’limi amaliy 
yo‘nalishga ega. A m aliyot aqli zaif bo lalarning nazariy bilim larni 
egallashlariga yordam beradi ham da ular amaliyotda qatnashib, nazariy 
bilimlarini oshirib boradilar.
Yordamchi maktab ta ’limining ko‘rgazmaliligi ham uning o ‘ziga xos 
tomonlaridan biridir. A. N. Graborovning ta’kidlashicha, ko‘rgazmalilik idrok, 
tasavvurlarni tuzatishga imkoniyat yaratadi. Shu sababli yordamchi maktablarda 
ko‘igazmalilik ommaviy maktablardan ko‘ra ko‘proq ahamiyatga ega. Aqli 
zaif bolalar ko‘rgazmalilik orqali narsa, voqealarning ichki mohiyatini 
tushunib boradilar. Shu orqali ularning fikrlash faoliyatlari to‘gkri!anib boradi. 
Har qanday ko^rgazmalilik bilan maqsadga erishish mumkin emas. Balki 
ko‘rgazmalilik og‘zaki tushuntirishlar bilan birga namoyish etilsagina kutilgan 
maqsadga erishish mumkin. Shundagina aqli zaif bolalarning nutqi, tafakkuri 
birga rivojlanib boradi, yordamchi maktab ta ’limi jarayonida aqli zaif 
bolalarning faol emasligini, mustaqil ishlashlarining chegaralanganligini 
e’tiborda tutish kerak. Aqli zaif bolalardagi bu xususiyatlar yordamchi maktab 
ta’limining oxirida ham normal tengdoshlariga yeta olmaydi. Shu sababli 
yordamchi maktabning barcha sinflarida o ‘qituvchilar bu kamchiliklarni 
bartaraf etib borishlari kerak.
Shuni ta ’kidlash joizki, yordam chi maktab ta ’limi sodda, o ‘quvchilar 
nuqsoniga m oslab, m exanik tarzd a berilishi tufayli har doim ham
kutilganday natija bermaydi. Shu sababli o kquv materiallari qancha sodda 
b o lm asin, albatta ongli, tushunarli tarzda berilishi kerak. Shundagina bu 
ta’lim o ‘quvchilar nuqsonlarini tuzatishga yordam beradi. Yordamchi 
maktabdagi ta ’lim o ‘qituvchi va o ‘quvchilarning birgalikdagi faoliyati 
b o lib, o ‘quvchilam ing bilim olishiga, zarur ko‘nikma va malakalar hosil 
qilishlariga xizmat ko‘rsatadi.