Maxsus pedagogika

Savol va topshiriqlar
1. Korreksiya (tuzatish) so‘zining mohiyati, mazmuni haqida so‘zlab bering.
2. Inson faoliyati deganda nimalarni tushunasiz?
3. Aqli zaif o ‘quvchilar shaxsini shakllantirishda mehnat faoliyatining o ‘rni va 
ahamiyati haqida so‘zlab bering.

---

3-BOB. YORDAMCHI MAKTABIARDA
TA’LIM NAZARIYASI
3.1. Yordamchi maktablarda ta’lim jarayonining mohiyati
Oligofrenodidaktika umumiy pedagogikaning bir qismi bolib, aqli zaif 
bolalar ta’lim-tarbiyasining nazariyasini ishlab chiqadi. Xususan, yordamchi 
maktablarda ta’lim mazmuni, jarayoni, tamoyillari, usullari hamda pedagogik 
jarayonni uyushtirish shakllari haqida batafsil m a’lumotlar beradi. Uning 
nazariy asoslari inson shaxsi, uning taraqqiyoti haqidagi ilmiy bilimlarga 
asoslanadi. Oligofrenodidaktika umumiy didaktika bilan chambarchas bogliq 
bolib, uning umumiy qonun-qoidalaridan foydalangan holda, umumiy, 
pedagogik, maxsus psixologiya yutuqlariga ham asoslanadi. Qomusiy olim 
Abu Rayhon Beruniy haqli ravishda: «Odamlarda ta’lim-tarbiyaga qobiliyat 
turlichadir. Birovlar bu qobiliyatga ega, boshqalar esa mahrum. M ahrumlar 
mashaqqatli mehnat, intilish, tirishqoqlik orqali tushunishlari mumkin», — 
degan. Demak, nuqsoniilar ta’lim-tarbiyasida shaxsni o ‘rganib, muomala 
qilish zarur.
Yordamchi maktablar didaktikasining uzviy bolim laridan biri — ta ’lim 
ja ra y o n in in g m o h iy atid ir. D id ak tik a t a ’lim jara y o n in in g um um iy 
qonuniyatlarini o ‘rganuvchi qismidir. Didaktika grekcha so‘z ЫУНЬ, 
«didayko» — o ‘qitish, «didaskal» — o ‘rgatuvchi degan so‘zlardan kelib 
chiqqan. Didaktikaning so‘zm a-so‘z taijimasi ta ’lim nazariyasini anglatadi. 
T a’lim nazariyasi ta ’lim jarayonining tushunchasi va mohiyatini o ‘z ichiga 
oladi. Didaktika o ‘z oldiga o ‘qitishning maxsus maktab o ‘quvchilarini har 
tomonlama tarbiyalash maqsadlariga javob beruvchi umumiy qonuniyatlarini 
bilib olish vazifasini qo‘yadi.
Demak, didaktika oligofrenopedagogikaning «nimaga o'qitish», «nimani 
o'qitish» va «qanday o ‘qitish» kabi savollariga javob izlaydi. Umumiy didaktika 
esa, o ‘z navbatida, ayrim o ‘quv fanlariga oid usullar bilan juda mustahkam 
bog‘lanadi. Shu usullar m a ’lum otiga tayanib, o ‘qitishning um um iy 
qonuniyatlarini yechib beradi va ayni vaqtda har bir o ‘quv fanini o ‘qitish 
usullari uchun umumiy asos b o lib xizmat qiladi.
Al-Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Yusuf xos 
Hojib, Kaykovus, A lisher Navoiy kabi buyuk sharq m utafakkirlari 
o ‘zlarining saboqlarga boy asarlarida tibbiyot, mantiq, musiqa, adabiyot, 
geografiya, riyoziyot kabi ilmlarni o ‘qitish vositasida avlodlarni tarbiyalash 
g‘oyasini olg‘a surdilar.
52

---

Sharqu g‘arb m a’naviy merosi asosida pedagogik jarayondan markaziy 
o ‘rin olgan didaktika doimo rivojlanib boradi. Didaktika rivojiga buyuk 
chex pedagogi Yan Amos Komenskiy ham katta hissa qo‘shdi. Uning 
«Buyuk didaktika» asari o ‘qitishni rivojlantirishga g‘oyat katta ta ’sir 
ko‘rsatadi va muallimlarning doimiy foydalanadigan manbai b o lib qoldi.
0 ‘zbekistonda didaktik ta ’limning tashkil topishi va rivojlanishi Abdulla 
Avloniy, Hamza Hakimzoda Niyoziy, M uhammad Rasuliy, Qori Niyoziy,
O .Sharafiddinov kabi pedagog va olim larning nomlari bilan b o g liq . 
Ajdodlarimiz tajribasini o ‘rgangan holda hozirgi kun davr talabi pedagogik 
faoliyatdagi formalizmning qat’iyan oldini olish, o ‘qitishdagi muqobil usul, 
shakl va vositalarni tanlash, pedagogika fani yutuqlarini amalga dadillik bilan 
joriy qilish vaqti yetdi. Usuliy ishlami jonlantirish, olegofrenopedagoglaming 
tashabbuslarini, ijodiy izlanishlarini har tom onlam a rivojlantirish, ilgkor 
pedagogik tajribani chuqur o ‘rganish lozim.