Mavzuning qisqacha tafsiloti. Ish

Raqobatning turli sharoitlarida ish haqining shakllanishi
208 
tik o’qqa yaqinlashib borishini, ya’ni uning taklifi ish haqi oshganda 
qisqarishini ko’rsatadi. 


Ish haqini tashkil etish shakllari va tizimlari
Ishlab chiqarishning texnik asoslari, ishchilar mehnatining 
mazmuni, ularga bilim berish va kasb-hunarga o’rgatish borasidagi o’zgarishlar 
munosabati bilan ish haqi shakli va tizimlari ham o’zgarib boradi. Ish haqini 
tashkil etishda uning ikkita asosiy shakli – vaqtbay va ishbay shakllari farqlanadi.
Vaqtbay ish haqi xodimning malakasi, mehnatining sifati va ishlagan 
vaqtiga qarab to’lanadigan ish haqidir.
U odatda mehnatning natijalarini 
miqdoran aniq hisoblab bo’lmaydigan, balki ular muayyan vazifalar doirasini 
bajarish bilan belgilanadigan vaqtda (masalan, injener-texnik xodimlar va 
xizmatchilar, sozlovchilar, elektromontyorlar va shu kabilarga haq to’lashda) yoki 
mahsulot ishlab chiqarish texnologik jarayonining borishi bilan belgilanadigan va 
bevosita ishchiga bog’liq bo’lmagan paytlarda (masalan, konveyerlar va avtomat 
liniyalarida ishlash) qo’llaniladi. 
Ishbay ish haqiishchining ishlab chiqargan mahsulot miqdori va sifati 
yoki bajargan ishining hajmiga qarab to’lanadigan ish haqidir.
Mahsulot 
birligi uchun to’lanadigan ish haqi miqdori tarif stavkasidagi haqni ishlab chiqarish 
me’yoriga taqsimlash yo’li bilan aniqlanadi.
Minimal Ish Haqi Muammosi
1938 yildagi Qonun qabul qilinganidan beri AQSh minimal ish haqi to’lab 
keldi. O’sha ish haqi ishlab chiqarish sohasida ishlayotgan ishchilarga 
to’lanadigan o’rtacha ish haqining 30 va 50 foizini tashkil 
etadi va 2006 yili bir soatga $5.15 edi. Bunga qaramay, o’n 
oltita shtatda federal eng ka mish haqidan balandroq 
minimal ish haqi belgilandi. Bu shtatlardagi minimal ish 
haqlarining ba’zilari nisbatan yuqori darajada edi. Misol 
uchun, 
2006 
yilda 
minimal 
ish haqi Vashington shtatida soatiga 
$7.63 etib tayinlandi. Minimal ish 
haqidan 
ko’zlangan 
maqsad 
malakasizroq ishchilarni qashshoqlik 
batqog’iga botib qolmaslik uchun 
etarlicha 
pul 
topishga 
ko’maklashuvchi eng kam ish haqini tayinlashdir.