Mavzu: Empirik tadqiqot usullari

Ob’ekt va uni o‘rganish jarayoni qanchalik murakkab bo‘lmasin, kuzatish usuliga birlamchi tadqiqot yondashuvi sifatida har doim o‘rin qoladi.
 
Kuzatish usuli tarkibiga kirgan bir qator metodologik talablar mavjud:
 
- faollik, ya’ni tadqiqotchini qiziqtiradigan hislatlarni izlash va qayd qilish;
 
- bir maqsadga yo‘naltirilganlik, diqqat e’tibor faqat qiziqish o‘yg‘otadigan hodisalarga qaratish;
 
- kuzatishni rejali va oldindan mo‘ljallangan bo‘lishi;
 
- tizimli bo‘lishi, ya’ni ob’ektni belgilangan rejimda izchillik bilan qo‘yilgan maqsad uchun yetarli miqdorda idrok qilish.
 
Kuzatish jarayoni va natijalarini nazorat qilish, uni ya’ni, idrok qilish va qo‘lga olingan faktlarni boshqa joy va vaziyatda qaytarish mumkinligi muhim metodologik qoida hisoblanadi.
 
Kuzatish usuli bir qancha turlarga bo‘linadi:
 
- qayd qiluvchi (ayrim tomonlar va holatlarni) va ob’ektni bir butunligicha idrok qiluvchi kuzatish;
 
- bevosita (ob’ekt xossasini to‘ppa-to‘g‘ri, bevosita idrok qilish) va bilvosita (ob’ektni o‘zi emas, qoldirgan izi yoki oqibatini) kuzatish;
 
- bevosita sezish organlari va bilvosita asboblar yordamida kuzatishni olib borish.
 
Alohida e’tiborga molik metodologik masala – bu ijtimoiy fanlarda kuzatish usulidan foydalanish. Bu sohada kuzatuvchi va ob’ekt munosabati kuzatuvchi va kuzatiluvchi munosabati shaklida namoyon bo‘ladi. Bu yerda kuzatiluvchi shunchaki idrok qilish ob’ekti bo‘lmasdan, balki jarayonning faol ishtirokchisi sifatida hatti-harakatni amalga oshiradi, kuzatishga nisbatan o‘z munosabatini bildirishi, kuzatuvchi bilan muloqot qilishi mumkin.Sotsiologiyada kuzatishni o‘ziga xos usuli ishlab chiqilgan. Bunda kuzatuvchi o‘rganilayotgan guruhni hayoti va faoliyatiga qo‘shilib, jarayonni ichkaridan idrok qiladi, material yig‘adi, faol muloqot qiladi.