Ma’ruzalar matni toshkent– 2018 so‘z boshi

1. Monizm Dunyoning vujudga kelishi, mavjuddigi va o‘zgarishi negizida qanday

mohiyat, qanday asos borligini falsafiy talqin etishda monizm dualizm va plyuralizmdan fark kiladi.

Monizmning tarixiy shakllari sifatida materializm va idealizm alohida o‘ringa ega.

Dunyoning ibtidosi yagona, deb tan olish bilan bir vaktda, uning mohiyatini turli

oqimlar har xil tushuntiradilar. Materializm yo‘nalishida butun mavjudot asosida deb materiya tan olinadi. Materializm tarixida moddiy asos sanalmish materiyani sodda tushunishdan chuqur murakkab anglashgacha tasavvurlar bo‘lgan. Dastlab moddiy elementlar (tuproq, suv, havo, olov) sifatida tasavvur etilgan materiyani, eng kichik moddiy zarra "atom" haqidagi qarashlar, so‘ng massa, hajm, energiya kabi xususiyatlarga ega moddalar bilan boglab tushuntirishlar yuzaga kelgan. Olamning rang-barang hodisa va qonuniyatlarini biz idrok etadigan xossalar orkaligina tushuntirish cheklanganligi sababli, keyinroq materiyani mavhum va umumiy falsafiy talkin etish zaruriyati kelib chikdi.

Idealizm esa, barcha hodisalarning yagona ibtidosi ruh, g‘oya, ong yoki tafakkur deb

hisoblaydi. Barcha hodisalarning kelib chiqish sababi ham, mavjudligi ham ma’naviy-g‘oyaviy asosga ega, deb tushuntiradi. Olam va odamning yaratilishi va rivojlanishida materializm moddiylikni mutlaklashtirsa, idealizm ruhiylik va ilohiylikni mutlaqlashtiradi. Bunday mutlakdashtirish bu ikki yo‘nalish orasidagi bahsga, raqobat va ziddiyatga olib boradi.

2.