Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

6.
 
Istiqboldagi hizmat turlari: 

 
pulni o’tkazishni masofada va to’lov topshiriqnomasiz tashkil etish; 

 
inkassasatsiyaning yangi shakllariga o’tish; 

 
kupyuralarning qadr-qimmatiga qarab almashtirish; 

 
kommunal  va  boshqa  hizmatlar  uchun  to’lovlarni  turar  joylarda  yig’ishni  tashkil 
etish va boshqalar. 
 
5.2. Bank statistikasi ko’rsatkichlari va  
ularning statistik tahlili 
 
Banklar  faoliyatini  xarakterlovchi  ko’rsatkichlar  tizimi  quyidagi  guruhlardan 
tashkil topadi: 

 
mamlakatda bank tizimining rivojlanishini xarakterlovchi ko’rsatkichlar; 

 
ma’lum bir mintaqa bank tizimini mamlakat bank tizimi o’rtacha darajasidan 
farqini xarakterlovchi ko’rsatkichlar; 

 
bank tizimini rivojlanishini ulushli ko’rsatkichlari. 
Mamlakatda  yoki  regionda  bank  tizimining  rivojlanish  darajasi  quyidagi 
ko’rsatkichlar  orqali  baholanadi:  bank  aktivlarining  mutloq  miqdori  –  barcha  aktivlarni 
qo’shish  bilan  aniqlanadi;  inflyatsiya  darajasi  –  iste’mol  baholar  indeksi;  real  aktivlar 
miqdori  –  aktivlarning  o’sish  sur’ati  inflyatsiya  indeksiga  bo’linadi;  aholining  oylar 
bo’yicha daromadlari  –  jon boshiga to’g’ri  kelgan daromad  aholi soniga  ko’paytiriladi; 
ma’lum  bir  xududda  ro’yxatga  olingan  banklar  soni;  bank  filiallari  soni;  mintaqa  bank 
muassasalari  soni  indeksi  –  mintaqadagi  bank  muassasalari  soni  mamlakat  bank 
muassasalri soniga bo’linadi; bitta bankka to’g’ri keladigan fililiallar soni – fililallar soni 
banklar soniga bo’linadi;  mintaqadagi bank  filiallar soni; ro’yxatga olingan banklarning 
kredit qo’yilmalar xajmi; bitta bankka to’g’ri keladigan kredit qo’yilmalari xajmi – kredit 
qo’yilmalar  xajmi  banklar soniga bo’linadi; bank  aktivlarida kreditning  xissasi  –  kredit 
qo’yilmalari bank aktivlariga bo’linadi. 
Mintaqaviy  ko’rsatkichlarni  mamlakatni  umumiy  ko’rsatkichlaridan  farqini 
quyidagi ko’rsatkichlar orqali ham baholash mumkin: moliyaviy resurslar xajmi indeksi; 
moliyaviy  natijalarni  yiriklashuv  indeksi;  filiallar  soni  indeksi;  real  aktivlar  indeksi. 
Yuqoridagi  indekslar  asosida  bank  faoliyati  sharoitlarini  nisbiy  jozibadorligi  indeksi 
aniqlanadi: 
n
A
M
A
H
T
K
O
M
Ж
М
J
J
J
J
J
J
.
.
.
.
/
1





 
bu  erda 
О
М
J
.
  –  moliyaviy  oqimlar  xajmi  indeksi; 
К
J
 
–  moliyaviy  oqimlarning 
yiriklashuvi indeksi; 
Т
J
 
– filiallar soni indeksi; 
А
Н
J
.
 
– nomoliyaviy operatsiyalar hissasi 
indeksi; 
А
М
J
.
 
– real aktivlar indeksi. 
Yuqoridagi  indekslarni  hisoblashdan  asosiy  maqsad  mintaqa  bilan  mamlakat 
ko’rsatkichlarini 
taqqoslashdir. 
Mintaqaviy 
ko’rsatkichlarni 
umummamlakat 
ko’rsatkichlardan yuqoriligi umuman mintaqa iqtisodiyotini muvaffaqiyatlilik darajasini 
ifodalaydi.  
Bank  tizimini  o’rganishda  statistika  quyidagi  ulushli  ko’rsatkichlardan 
foydalanadi: aholi jon boshiga to’g’ri keladigan bank aktivlari xajmi va bank muassasalar 
soni; mintaqani bitta bankiga to’g’ri keladigan bank aktivlari soni; aholi daromadlarining 

---

 
113 
bir so’miga to’g’ri keladigan bank aktivlari. 
Banklar faoliyatini statistik tahlil qilishda bank kapitalining etarliligi, aktivlarning 
sifati,  bankning  foydasi  va  rentabelligi,  bankning  likvidlilik  va  ishonchlilik 
ko’rsatkichlari o’rganiladi. 
Bankning  ishonchliligi,  uning  har  qanday  sharoitda  to’liq  xamda  o’z 
majburiyatlarini  bajarish  qobiliyatiga  bog’liq,  aniqrog’i,  bank  mijozining  talabiga 
muvofiq  har  qanday  paytda  to’lovni  amalga  oshirishi  kerak  va  xatto  banklarda  yoki 
moliya  bozorida  inqiroz  paydo  bo’lgan  holatda  ham  bank  o’z  majburiyatlari  bo’yicha 
javob  berishi  kerak.  Bundan  tashqari,  yaqin  va  uzoq  istiqbolda  yuqoridagi  holatlardan 
chiqishga  amin  bo’lishi  uchun  aktivlar  sifati,  shaxsiy  kapital  va  daromadlilik  darajasi 
etarli  miqdorda  bo’lishi  kerak.  Bu  ta’riflarni  baholash  uchun  statistikada  to’lov 
qobiliyatini, aktivlar sifatini, faoliyat samaradorligini, kapitalning etarliligini va bankning 
likvidliligini ifodalovchi o’zaro bog’liq ko’rsatkichlardan foydalaniladi.  
Banklar  faoliyatini  ishonchliligini  tahlil  qilishda  quyidagi  koeffitsient-
ko’rsatkichlardan foydalanamiz.